In de praktijk worden de begrippen vrijwilligerswerk (GALA) en vrijwillige inzet door elkaar gebruikt. Bij ‘vrijwilligerswerk’ ligt de nadruk op werk, terwijl voor vrijwilligers juist veelal de vrijwilligheid voorop staat. Daarom gebruiken wij het begrip 'vrijwillige inzet'. Maar wat betekenen de begrippen precies?

• Vrijwillige inzet gaat om inwoners die, zich zonder daarvoor betaald te worden, actief inzetten voor anderen of de samenleving. Dat kan via een formele organisatie, zoals een vrijwilligersorganisatie of sportvereniging, maar ook via een bewonersinitiatief. Vrijwillige inzet is altijd in meer of mindere mate georganiseerd. Daarmee is het anders dan bijvoorbeeld het af en toe zelf ondersteunen van de buren. Leer hier meer over in Wat werkt bij het stimuleren van vrijwillige inzet en actief burgerschap.
• Bewonersinitiatieven zijn een vorm van actief burgerschap en vrijwillige inzet. Het gaat over activiteiten van inwoners die een maatschappelijk vraagstuk aanpakken. Het zijn bewoners van een wijk, buurt of dorp die zich verenigen om samen iets positiefs te realiseren. Denk bijvoorbeeld aan een veilige speelplek voor kinderen of een ontmoetingsplek, maar ook het regelen van een collectieve energievoorziening. 
• Ongeorganiseerde vrijwillige hulp is de zorg vanuit vrienden, kennissen, buren en buurtbewoners die niet vanuit organisaties of georganiseerd wordt geboden. Dit kan incidenteel zijn, maar ook meer structureel. Denk aan het brengen van een kom soep, het aan de weg zetten van de container of iemand halen en brengen naar de sportvereniging. Leer hier meer over in het artikel Wat is vrijwillige zorg.

Tekst gaat door onder de video.

Waarom is vrijwillige inzet zo belangrijk? 

Vrijwillige inzet maakt vrijwilligers gelukkig. Het belangrijkste motief van mensen om vrijwillig iets voor een ander of de samenleving te doen is simpelweg vaak dat ze dat zelf graag willen. Daarnaast is het fijn om iets voor een ander te doen, om de eigen sociale contacten te verbreden of omdat het een zinvolle daginvulling geeft.

In de sociale basis gaat het om de brede samenleving en het omzien naar elkaar. Bewonersinitiatieven versterken zowel de eigen kracht van bewoners alsook de cohesie en sociale veerkracht van wijken. Denk aan ontmoetingsplekken van en voor bewoners of voorzieningen waar praktische hulp wordt geboden. Hierdoor kunnen buurtgenoten voor elkaar zorgen. De hulp door buurtgenoten wordt vaak als laagdrempeliger ervaren dan professionele hulp en kan er zelfs voor zorgen dat professionele hulp minder snel nodig is. Inwoners waarderen bovendien het contact dat ze hebben bij deze buurtinitiatieven. Lees hier meer over in het artikel Samenwerking professionals en bewonersinitiatieven leidt tot omzien naar elkaar.

Daarnaast bestaan veel gemeenschappen, ontmoetingsplekken of activiteiten in de sociale basis dankzij vrijwillige inzet van mensen. Denk aan de vrijwilligers in de kantine van de sportclub, de activiteiten in de bibliotheek of de voedselbank. Zij zijn vaak onmisbaar om collectieve voorzieningen te laten functioneren. Daarnaast biedt het doen van vrijwilligerswerk voor mensen met een rugzak een ingang om mee te doen in de maatschappij. Leer hier meer over in het artikel Organisaties tinkeren in de zoektocht naar nieuwe vrijwilligers.

Vrijwillige inzet ondersteunen en faciliteren

Als gemeente heb je veel aan alle goed functionerende vrijwilligersorganisaties, burgerinitiatieven, sociale buurten en vrijwillige zorg en ondersteuning. Bij het ondersteunen van vrijwillige inzet is het belangrijk om, als beleidsadviseur én sociaal professional, aan te sluiten bij de drie factoren die belangrijk zijn voor vrijwilligers. Dit is het kunnen, mogen en willen. Het kunnen gaat om de mogelijkheid die iemand heeft zich vrijwillig in te zetten. Denk aan het hebben van tijd, financiële ruimte maar ook de juiste vaardigheden. Het willen gaat over de eigen motivatie van een inwoner om zich vrijwillig in te zetten. Bijvoorbeeld om op die manier mensen te leren kennen. Bij het mogen gaat het erom dat inwoners zich welkom voelen en uitgenodigd worden om vrijwillig bij te dragen. Sommige mensen kunnen én willen zich wel inzetten, maar voelen niet de ruimte om dat daadwerkelijk te doen. Maar het gaat ook over toegankelijkheid van vrijwillige inzet en de mate van inclusie bij een initiatief.

Specifiek voor gemeenten geldt dat het bij het ondersteunen van vrijwilligers heel belangrijk is om daarbij met hen samen te werken. De volgende uitgangspunten kunnen daarbij helpen:

• Betrek vrijwilligers en organisaties die met vrijwilligers werken bij het beleid op het terrein van het versterken van de sociale basis, informele zorg, eenzaamheid, langer thuis wonen, participatie et cetera. Door hierin hun expertise mee te nemen verstevig je de lokale aanpak van deze vraagstukken en daarmee ook de vrijwillige inzet.
• Vraag bewonersinitiatieven en organisaties die met vrijwilligers werken wat ze nodig hebben. Zijn ze op hoogte van de ondersteuning die de gemeente biedt, bijvoorbeeld via een steunpunt vrijwillige inzet? Voldoet deze ondersteuning?
• Check of het huidige vrijwilligerswerkbeleid aansluit bij bovenstaande twee punten. Mocht er geen vrijwilligersbeleid zijn, stel dat dan op.
• Bevorder onderlinge samenwerking, zowel tussen vrijwilligersorganisaties onderling als tussen formele en informele organisaties. Bespreek bijvoorbeeld de mogelijkheid van een gedeeld bestuur of gezamenlijke wervingscampagne. Faciliteer het onderlinge gesprek over samenwerking tussen formeel en informeel. Bekijk hiervoor: het NIZU (Netwerk Informele Zorg Utrecht).
• Promoot vrijwillige zorg en ondersteuning in je gemeente door hier positieve aandacht aan te schenken. Laat de wethouder langsgaan bij initiatieven en organisaties en toon waardering voor vrijwilligers. Kijk eens op de website Utrecht bedankt.

Bij het versterken van de sociale basis en het schrijven van de beleidsvisie is het belangrijk om dit samen met actieve inwoners en vrijwilligers te doen. En met hen samen na te denken over wat zij willen en kunnen doen en welke ondersteuning ze daarbij nodig hebben. Lees hier meer over in het artikel Het belang van samenwerking tussen bewonersinitiatieven en gemeenten. Om een gesprek aan te gaan kun je bijvoorbeeld het ACTIE-model gebruiken. 

Integraal werken bij vrijwillige inzet

Vrijwillige inzet staat niet op zichzelf, maar gaat altijd over vrijwillige inzet voor iets of iemand. Soms is de insteek een specifiek onderwerp, zoals bijvoorbeeld een collectieve energievoorziening of is het gekoppeld aan een specifieke gemeenschap, zoals de leden van een sportvereniging. Het effect of de activiteiten zijn vaak breder dan dat ene onderwerp of die ene gemeenschap. Gezamenlijk werken aan een energievoorziening kan ook bijdragen aan de samenhang in de wijk. Een financieel maatje kan ook bijdragen aan het doorbreken van het sociaal isolement. Ook kan het waardevol zijn om met preventieve ketenaanpakken, zoals valpreventie, aan te sluiten bij bestaande (vrijwillige) initiatieven. Denk bijvoorbeeld aan het combineren van de valpreventie met de senioreninloop in een bewonerscentrum; zo maak je meedoen laagdrempeliger en sluit je aan op een structurele, reeds bestaande activiteit of plaats in de sociale basis, die ook na de interventie zijn waarde behoudt.

Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).