Aan de slag met mantelzorgondersteuning
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het ondersteunen van mantelzorgers is één van de actiepunten dat onder het thema sociale basis valt uit het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Mantelzorgers hebben een onmisbare rol in passende zorg en ondersteuning aan hun naaste(n) in een kwetsbare positie. Maar er komt meer druk op mantelzorgers te liggen door onder andere beleid dat gericht is op langer thuiswonen, tekorten aan personeel in de zorg en vergrijzing. Hierdoor riskeren mantelzorgers zelf kwetsbaar te worden. Hoe ondersteun je mantelzorgers en hoe maak je mantelzorgbeleid?
‘Mantelzorg is alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving. Ook minder intensieve hulp, de hulp aan huisgenoten en de hulp aan instellingsbewoners zijn meegenomen. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan de zogenoemde ‘gebruikelijke hulp’ (SCP, 2020).
Mantelzorg komt altijd voort uit een al bestaande relatie: de hulpbehoevende en mantelzorger kennen elkaar al voor de hulpvraag. Dit maakt dat mantelzorgers hun naaste(n) goed kennen en weten waar hun behoeften liggen. Mantelzorgers zijn daarom een belangrijke bron van informatie en kennis voor professionals wanneer er betaalde zorg en ondersteuning moet worden ingezet. Echter, door de al bestaande relatie tussen hulpvrager en mantelzorger kan het geven van zorg en ondersteuning extra belastend zijn voor mantelzorgers. Dit komt omdat hun onderlinge relatie verandert naar (ook) een zorgrelatie, in plaats van alleen ouder-kind of broer-zus.
Tekst gaat door onder de video.
Waarom is het inzetten op mantelzorgondersteuning belangrijk?
In Nederland verlenen zo’n 5 miljoen Nederlanders van 16 jaar en ouder mantelzorg aan een naaste(n). Zij zorgen voor, begeleiden of ondersteunen iemand in hun naaste omgeving. 16% van deze mantelzorgers doet dit langdurig (langer dan drie maanden) en intensief (meer dan acht uur per week). Deze mantelzorgers zijn divers in achtergrond, situaties en behoeften. In de toekomst zal het aantal mensen dat zorg en ondersteuning nodig heeft stijgen, waardoor er een groter beroep op mantelzorgers gedaan wordt. Dat maakt het ondersteunen van mantelzorgers belangrijk voor nu en de toekomst.
Bekijk dit overzicht met feiten en cijfers over mantelzorgers
Bekijk dit overzicht voor het aantal mantelzorgers in jouw gemeente
Als gemeente aan de slag
Het gebruiken van de acht vraaggebieden van mantelzorgers geeft houvast in het maken van jouw beleid en de uitvoering ervan. De acht vraaggebieden geven de verschillende gebieden aan waarop mantelzorgers behoefte in ondersteuning kunnen hebben. Het is een goede check om te zien of je huidige aanbod aansluit bij de verschillende behoeften, maar ook om te zien waar je nog op moet inzetten.
1. Informatie en advies
Sommige mantelzorgers hebben behoefte aan informatie over de ziekte of beperking van hun naaste, maar ook over gemeentelijke regelingen en aanbod van zorg- en ondersteuning. Of er leeft een behoefte aan advies over het omgaan met de situatie, of samenwerking met professionals. Belangrijk is dat informatie en advies toegankelijk, laagdrempelig en vindbaar is voor elke mantelzorger.
2. Persoonlijke begeleiding
Mantelzorgers kunnen behoefte hebben aan persoonlijke ondersteuning rondom bijvoorbeeld het aansturen van hun eigen netwerk, het combineren van betaald werk en mantelzorg of het zoeken naar ontspanning. Dit kan zowel in individuele of groepsgerichte begeleidingstrajecten.
3. Emotionele steun
In dit vraaggebied kun je denken aan het bieden van een luisterend oor voor mantelzorgers, bijvoorbeeld via een consulent bij het Steunpunt Mantelzorg. Maar het kan ook gaan over het faciliteren van lotgenotencontact, of het opzetten van een alzheimercafé.
4. Educatie
Hierin gaat het om voorlichtingen, trainingen en cursussen voor mantelzorgers. Dit kan gericht zijn op praktisch gebruik van hulpmiddelen in huis, maar ook over het houden van de juiste balans tussen mantelzorg en ontspanning of werk.
5. Praktische hulp
Dit is het ondersteunen van mantelzorgers en hun netwerk. Denk aan het laten overnemen van praktische zaken, zoals het huishouden, het doen van boodschappen of hulp bij administratie of vervoer.
6. Vervangende mantelzorg
Dit wordt ook wel respijtzorg genoemd. Dit is een apart actiepunt uit het GALA onder de sociale basis.
7. Financiële regelingen
Mantelzorgers maken vaak extra kosten in het zorgen voor hun naasten. Deze extra kosten zijn voor sommige mantelzorgers een groot obstakel om de juiste zorg en ondersteuning te bieden. Je kunt hen tegemoetkomen door bijvoorbeeld een persoonsgebonden budget, mantelzorgwaarderingen of gratis parkeren in de stad.
8. Materiële hulp
Deze vorm van ondersteuning is gericht op de zorgvrager. Denk aan woonaanpassingen, tilhulpen of andere praktische materialen. Maar deze hulpmiddelen helpen ook om mantelzorgers te ontlasten.
Lees meer over de acht vraaggebieden en hoe je dit vorm kunt geven in de Verwijzer mantelzorgondersteuning.
Je bent er niet alleen met de acht vraaggebieden. Het maken van beleid rondom mantelzorg kent meerdere stappen en vereist verdiepende informatie en kennis. Gebruik daarom ook altijd de Woudlopersgids Informele zorg voor gemeenten. Hierin vind je nog veel meer belangrijke informatie, zoals hoe je mantelzorgers het beste bereikt.
Samen aan mantelzorgondersteuning werken
Nadenken over lokaal mantelzorgbeleid doe je nooit alleen. Belangrijk is om samen te werken met mantelzorgers. Zij weten namelijk waar ze behoefte aan hebben en waar ze tegenaan lopen in het vinden of gebruiken van het aanbod. Samenwerken met mantelzorgers begint bij het verstaan van de rollen die mantelzorgers vervullen in het dagelijks leven. Maar het gaat ook om het luisteren en gelijkwaardig samenwerken van professionals en vrijwilligers met mantelzorgers. Mantelzorgers zijn namelijk experts over hun situatie. Passende ondersteuning kan dan ook alleen worden bereikt door in gesprek te gaan met mantelzorgers.
Bekijk het SOFA-model: de rollen van mantelzorgers
Bekijk het magazine 'Samenwerken met mantelzorgers'
Het is verder belangrijk om samen te werken met alle betrokken organisaties. Denk aan zorg- en welzijnsorganisaties die zich inzetten voor het ondersteunen van mantelzorgers, of juist veel met mantelzorgers in aanraking komen via hun zorgvragers. Alleen samen kunnen zij mantelzorgers goed ondersteunen, door bijvoorbeeld goed door te verwijzen naar elkaar en signalen te communiceren. Hoe ziet het netwerk van alle betrokken partijen er in jouw gemeente uit? Door dit in kaart te brengen en samen te werken als netwerk kun je mantelzorgers beter ondersteunen.
Gebruik het stappenplan ‘Samenwerken in netwerken’
Hoe werk je samen aan inclusieve mantelzorgondersteuning?
Regie op mantelzorgondersteuning
Verschillende gemeenten kennen een Steunpunt Mantelzorg of een welzijnsorganisatie die mantelzorgers ondersteund. Het is vaak een centrale plek waar mantelzorgers terecht kunnen met een vraag, voor informatie, of advies kunnen krijgen over mogelijkheden in de gemeente. Daarnaast kunnen zij ook een expertisepunt zijn dat professionals wegwijs maakt in mantelzorgondersteuning. Als gemeente is het belangrijk het steunpunt mantelzorg goed te ondersteunen, faciliteren en mee samen te werken. En daarmee samen de regie te voeren op mantelzorgondersteuning.
De rol van mantelzorgondersteuning: samenwerking en regie in een veranderend landschap
Integraal werken aan mantelzorgondersteuning
Mantelzorg is verweven met het dagelijks leven van mensen. Iedereen kan mantelzorger zijn of worden. Deze blik op mantelzorg laat zien dat het een onderdeel van iemands leven is en daardoor automatisch een link heeft met andere sociale problemen en beleidsterreinen. Dit maakt mantelzorg een thema waarin een integrale benadering essentieel is.
- Er is een link tussen mantelzorg en het ruimtelijk domein. Denk aan het realiseren van mantelzorgwoningen of een urgentieregeling voor mantelzorgers om dichtbij hun naaste(n) te kunnen wonen.
- Er bestaat er een link tussen het geven van mantelzorg en het hebben van gevoelens van eenzaamheid. Lees dit artikel voor meer informatie: Jonge mantelzorgers en eenzaamheid: een dubbel taboe.
- Soms kan het zorgen voor een naaste te veel zijn voor mantelzorgers. Zij lopen het risico om te ontsporen in gedrag dat ze zelf liever niet vertonen. Op dat vlak is samenwerking met het veiligheidsdomein relevant. Lees dit artikel voor meer informatie: Wat is ontspoorde mantelzorg?
- Mantelzorg kan een behoorlijk gedeelte van iemands tijd in beslag nemen. Daardoor hebben mantelzorgers soms geen tijd meer om zelf gezond te blijven door bijvoorbeeld niet meer te kunnen sporten. De balans is dan weg. Meer weten over balans? Lees dit artikel: Samenwerken met en voor vitale mantelzorgers
- Er is een link met mantelzorg en financiële kwetsbaarheid. Zorgen voor een ander betekent minder tijd om betaald werk te doen. Het verlies van een betaalde baan van de naaste(n) betekent ook minder inkomen. Het is van belang om hierover contact te zoeken met collega’s die de Participatiewet uitvoering geven. Lees dit artikel voor meer informatie: Financiële kwetsbaarheid van mantelzorgers.
Benieuwd naar een ervaring van een mantelzorger? Lees hier het verhaal van Noah die voor haar zoon Sem zorgt.
Meer weten over wat er werkt in het ondersteunen van mantelzorgers? Lees dan Wat werkt bij mantelzorgondersteuning.
Sociale basis
De sociale basis is datgene wat er altijd al is. Het gaat om iemands sociale netwerk, om organisaties in de directe leefomgeving en de gemeenschap waarin mensen leven. Mantelzorgers zijn een belangrijke schakel in de sociale basis, omdat zij verschillende rollen vervullen. Zij zijn iemands naaste in het sociaal netwerk, maar vormen vaak ook een link met de zorg- of welzijnsorganisaties. Het doel van het GALA is om een beweging naar ‘de voorkant’ te maken waarin meer aandacht is voor preventief werken, onder anderen door een stevige sociale basis neer te zetten. Deze beweging kan voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken. Overbelaste mantelzorgers hebben zelf ook zorg en ondersteuning nodig op één of meerdere vlakken. Om op een manier die bij hen past te kunnen blijven zorgen voor hun naaste(n).
Lees en bekijk: Wat is de sociale basis precies?
Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA)
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is een akkoord dat is opgesteld tussen de rijksoverheden, gemeenten (VNG) en zorgverzekeraars. Het doel van het akkoord is het bereiken van een gezonde generatie in 2040. In het GALA worden verschillende thema’s en akkoorden aan elkaar verbonden. Met als doel een integrale visie en aanpak op die thema’s die bijdragen op het gebied van preventie, gezondheid en een stevige sociale basis.
Heb je vragen over het GALA en het maken van beleid rondom de sociale basis? Neem dan contact op met Roos Scherpenzeel (r.scherpenzeel@movisie.nl).