Lokale voortgang 

In Amersfoort werd het traject succesvol afgesloten. Programmamedewerker Esther Eggenkamp: ‘De Burenhulpdienst loopt goed. De coördinatie is in handen van twee oudere vrijwilligers. Buurtnetwerker Hilde is nu hun aanspreekpunt. Zij werkt voor de welzijnsorganisatie In de buurt 033. Er zijn mooie hulpvragen en trouwe vrijwilligers. Verder heeft NOOM, netwerk voor ouderen met een migrantenachtergrond, het project Dialoogtafels overgenomen en zij starten zodra de 1,5 meter-regel vervalt. Via mijn eigen organisatie Vier het Leven blijf ik in Amersfoort wel betrokken als samenwerkingspartner.’ 

Ook in Oudesluis heeft Irene de Ruijter aan het begin van het jaar haar taken overgedragen. ‘Ik heb er vertrouwen in dat de Buurtkamer zo kan doorgaan. Ik zie dat in de werkgroep iedereen automatisch dingen oppakt: het programma, contact met de beheerder en dat soort dingen. Er zijn ook weinig middelen nodig. De mensen betalen zelf hun koffie. De enige kosten zijn voor de huur en soms een attentie voor een spreker. Als er een activiteit is dan regelen de mensen zelf alles. Zo hadden we met Kerst een brunch met heel veel eten. Ik ben nu ook ‘gewoon’ vrijwilliger en daardoor is mijn rol nu gelijkwaardiger aan de groep.’

'Deze lokale samenwerking was zonder Samen Ouder Worden niet mogelijk geweest'

Petra Teunissen: ‘Als Present blijven we actief in Barendrecht en nemen we alles mee wat we in het programma Samen Ouder Worden hebben geleerd en gedaan. De gemeente heeft aan vier projecten subsidie gegeven: de voorleeslunches, een vrijwilligersmarkt (jaarlijks evenement), de doorstart van het Opruimgezelschap en voor de werkgroep dementie die theater organiseert over dementie. Deze projecten worden door de verschillende lokale partners uitgevoerd. Dat gebeurt eendrachtig. We gunnen het elkaar en doen het samen. Deze lokale samenwerking was zonder Samen Ouder Worden niet mogelijk geweest.’ Het opruimgezelschap is een nieuwe vorm van vrijwillige inzet welke, in samenwerking met de woningbouwcorporatie, als onderdeel van Samen Ouder Worden is ontstaan. Present gaat als organisatie verder met deze nieuwe activiteit: het opruimgezelschap. Het landelijk team van Samen Ouder Worden sluit hier op aan door de coördinatoren en vrijwilligers van Present toe te rusten op levensvragen.

Monique Bodegom blijft in Assen werken aan de samenwerking tussen vrijwilligersorganisaties om lokaal beter in te spelen op de aanwezige vrijwillige energie. ‘‘De vrijwilligerscentrale Assen lanceerde onlangs hun vernieuwde website. Hier kunnen hulpvragers en aanbieders elkaar al beter vinden. Nog mooier is het als (vrijwilligers)organisaties ook vertrekkende vrijwilligers wijzen op hun mogelijkheden bij andere organisaties. Een zeer betrokken vrijwilliger bij Vier het Leven gaf aan moeite te krijgen met rijden in het donker en te willen stoppen als gastvrouw. Wij hebben haar met succes kunnen wijzen op een leuke passende vacature bij een andere vrijwilligersorganisatie. Maar het initiatief kan ook vanuit de vrijwilliger komen; je bent met veel plezier penningmeester bij de scouting en hoort dat de voetbalclub zit te springen om iemand met verstand van boekhouden. Wat houd je tegen om je dan ook daar in te zetten?!.’ 

Verdienste Samen Ouder Worden

De meerwaarde van de rol van een programmamedewerker blijkt, voor een belangrijk deel, het succes van Samen Ouder Worden. Het inzetten van een persoon in een onafhankelijke en procesbegeleidende positie, die partijen bij elkaar brengt, en het proces aanjaagt, helpt om zaken in een stroomversnelling te brengen en mensen door een andere bril naar ouderen laat kijken. Daarnaast leveren de programmamedewerkers veelal een unieke eigen bijdrage.  

'In het dorp zijn mensen opgestaan die dit anders nooit hadden gedaan'

Monique heeft, mede door haar interviewreeks, meer de aandacht gericht op de grote groep thuiswonende ouderen. ‘In veel overleggen ging het over ouderen die afhankelijk zijn en in een zorginstelling wonen en niet over de zelfstandig thuiswonende oudere. Ik voelde me geroepen om op te komen voor deze veel grotere groep. Binnen Vier het Leven vormen 80-plussers 85% van onze deelnemers. Deze groep woont nog zelfstandig en is soms nog eenzamer dan de afhankelijke ouderen, want zij hebben in een zorginstelling altijd mensen om zich heen. Ik ben er steeds gebrand op geweest om juist die groep voor het voetlicht te brengen. Als we het over ouderen hebben, bedoelen we dan ook die hele grote groep zelfstandig wonende ouderen? Neem alleen al de Ouderenweek. Al drie edities lang was er alleen maar een programma in zorginstellingen. Nu is dat veel breder getrokken.’

In Oudesluis is Irene tevreden over het resultaat. ‘De missie is geslaagd. In het dorp zijn mensen opgestaan die dit anders nooit hadden gedaan. Nu zijn ze actief binnen de gemeenschap. Ik had dit zelf als dorpsbewoner niet voor elkaar gekregen. In de rol van programmamedewerker kon ik me makkelijker bewegen tussen de andere dorpsbewoners. Het dorp werd door mij als programmamedewerker aangezet om na te denken over ouder worden in Oudesluis waardoor ik de behoeften boven tafel kreeg. Als ik dat als dorpsbewoner had gevraagd dan was dat gek geweest. Het ging natuurlijk ook makkelijker doordat Samen Ouder Worden en Humanitas achter mij stonden.’  

In Amersfoort heeft Samen Ouder Worden een groot netwerk opgeleverd, waar ook Vier het Leven baat bij heeft. ‘Mijn rol was verbindend, maar ook onderzoekend. Ik bracht partijen bij elkaar en wist hen te activeren om mooie projecten met elkaar te ontwikkelen. Ik heb de vaart erin gebracht. Iedereen heeft het druk en ik had de mogelijkheid om hier aandacht aan te besteden. Dat werd door de partners vaak wel teruggegeven: “Wat fijn dat jij dit doet want daardoor kwam het voor elkaar.” Ik had ook tijd voor onderzoek. Zo heb ik andere burenhulpdiensten bezocht en die kennis weer overgebracht naar de praktijk. Ook heb ik met de Dialoogtafels in Utrecht contact gelegd. Dat de gemeente nu gaat meewerken aan de Dialoogtafels en het gesprek aangaat met verschillende groepen ouderen leidt mogelijk tot de nodige veranderingen.’  

In Barendrecht is Petra blij dat ze de 10 andere vrijwilligersorganisaties, die deelnemen aan Samen Ouder Worden, beter heeft leren kennen. ‘Dit zijn ook de organisaties waar we vanaf het begin contact mee hebben gezocht. Zij waren op de hoogte van het programma dus dan hoef je ook al minder uit te leggen. Je kunt van elkaars sterke punten gebruik maken en je zit gelijk in de haarvaten van de samenleving omdat de vrijwilligersorganisaties daar al zitten. Als je ergens helemaal nieuw moet beginnen zoals het geval was bij enkele collega-programmamedewerkers, dan lijkt mij dat erg moeilijk. Dat wij gebruik konden maken van een netwerk dat we al hadden, is echt een onderdeel van het succes.

Geleerde lessen

In de afgelopen jaren werd er vanuit Samen Ouder Worden landelijke bijeenkomsten georganiseerd. Zo werden er nieuwe aanpakken besproken, best practises gedeeld en was er tijd om elkaar te leren kennen. In Barendrecht heeft Petra het idee van de interviews, zoals deze in Assen werden uitgevoerd, overgenomen. ‘Ik mocht van Monique haar format gebruiken. Daarnaast heb ik ook veel gehad aan gesprekken met andere collega-programmamedewerkers over het project Levensboeken. Samen met de bibliotheek ben ik nu bezig om een project Levensboeken aan onze ouderen aan te bieden. Net als enkele van mijn collega-programmamedewerkers ervaarde ik dat het lastig was om me te verhouden tot de lokale welzijnsorganisatie. Dat was ergens ook wel begrijpelijk, want die organisaties zetten zich al jaren uitvoerig in voor ouderen. Nu kwam daar ineens een nieuwkomer en die gaat op hetzelfde terrein aan de slag. Dat is ongemakkelijk. Om hier mee om te gaan, heb ik veel gehad aan de programmabegeleiding die mij hielp mijn weg daarin te vinden. Dat gaat nu goed.’ 

'Door goed met elkaar in contact te blijven weet je over en weer wat voldoening geeft'

Monique: De interviewreeks waar ik, mede door corona, mee ben gestart, zorgde bij mijzelf voor een hernieuwd bewustzijn over waarom mensen de dingen doen die ze doen. Die vraag stel ik ook in mijn netwerk. Wees voldoende bewust van de motivatie van vrijwilligers binnen de eigen organisatie. Ik ben nu voor Vier het Leven aan het werk als fondsenwerver en zoek in gesprek met gemeenten en besturen naar overeenkomstige doelen en verwachtingen. Zo is het ook met zingeving en vrijwillige inzet. Door goed met elkaar in contact te blijven weet je over en weer wat voldoening geeft.’ 

In Amersfoort merkte Esther dat geduld werkt. ‘Blijf in gesprek en vertel duidelijk waarom jij denkt dat iets gaat werken. Ik merkte dat ik door veel in gesprek te gaan met de ouderen makkelijker de behoeften kon ophalen. Als er een taalbarrière is dan bracht een tolk uitkomst. Het bleek niet makkelijk om met de gemeente in contact te komen, dus die contacten heb ik via de welzijnsorganisatie laten lopen. Laat dat via bestaande contacten verlopen als het rechtstreeks niet lukt. In de buurt 033 nodigde dan hun contactpersoon bij de gemeente uit voor een bijeenkomst. Zo kreeg ik op een gegeven moment allemaal ‘haakjes’ waar ik mee aan de slag kon.’ 

Het programma Samen Ouder Worden is opgezet als een leer- en ontwikkelprogramma. Er was daardoor in de afgelopen jaren ook veel aandacht voor supervisie, intervisie, reflectie en het leren van elkaar. Irene heeft tijdens landelijke werkdagen haar eigen ervaringen gedeeld met collega-programmamedewerkers. ‘In provincie Groningen zijn ook Buurtkamers, die heten daar Thuiskamers. Ik heb daar tijdens deze bijeenkomsten veel over gehoord. Dat werkte enorm inspirerend. Ik ben nu bezig met het opstellen van een handleiding voor het opzetten van een Buurtkamer. Daarvoor zoek ik zeker opnieuw contact met Groningen. Ook al is de situatie daar heel anders; we hebben wel degelijk raakvlakken dus kunnen we goed samen optrekken.’

Persoonlijke ontwikkeling

Esther werkt nu weer als regiocoördinator voor Vier het Leven. ‘Ik zit, net als in mijn rol als programmamedewerker, bij veel netwerkbijeenkomsten. Ik ben druk bezig om hier de switch te maken naar ‘doen’ in plaats van het vele ‘Informatie uitwisselen’ dat tijdens deze bijeenkomsten plaats vindt. Ik pleit ervoor dat alle organisaties vooraf de stand van zaken naar alle aanwezigen rondsturen. Dit kun je dan op papier krijgen en vooraf rustig doorlezen. Dan kunnen we deze netwerkbijeenkomsten gebruiken om in kleine groepjes aan de slag te gaan, net zoals we dat deden bij de Dialoogtafels.’ Deze gerichtere aanpak voor lokale samenwerking wordt door Esther, na Amersfoort, nu ook in Weesp en Wijdemeren ingezet. 

In haar werkgebied Schagen is Irene nu ook in andere woonkernen met weinig voorzieningen aan het onderzoeken of er soortgelijke initiatieven zijn die ondersteuning nodig hebben. ‘Is dat niet het geval dan kijk ik of er behoefte is aan een dergelijk initiatief. En of er enthousiaste dorpsbewoners zijn die net als ik meer samenhang willen creëren en contacten willen realiseren in het dorp waar ze wonen. Mijn rol bij deze dorpen wordt wel anders dan in Oudesluis. Ik heb een meer faciliterende rol. Via Facebook ga ik oproepjes doen en voelen wat er leeft in die gemeenschappen. Zo hoop ik mensen om tafel te krijgen die mee willen denken over oud worden in hun dorp. Ik ga via storytelling mijn ervaringen overbrengen. Als de behoefte er is dan gaat het zeker lukken. Het traject stopt eind 2022 en dan hoop ik dat ik de aanpak om te komen tot een Buurtkamer op papier heb gezet. Daarmee kunnen mogelijk meer van deze initiatieven ontstaan in andere dorpskernen in het land.’ 

Monique was door haar rol in Samen Ouder Worden actief betrokken bij de werkgroep voor de Ouderenweek in Assen. ‘Dit blijf ik gewoon doen, maar dan als vrijwilliger. Ook zit ik in de coalitie Een tegen eenzaamheid, en daar blijf ik ook actief. Het thema sluit aan bij het werk van Vier het Leven en dat vind ik belangrijk. Binnen het programma Samen Ouder Worden wordt vanaf het begin al aandacht besteed aan de tijdelijkheid van de functie. Je moet denken, ik stap er straks uit, dus bij wie komt het eigenaarschap dan te liggen om het door te laten gaan. Ik ben daar wel alert op en zorg er altijd voor dat anderen ook het eigenaarschap ervaren.’ 

In Barendrecht vertelt Petra: ‘Mijn eigen belangstelling voor ouderen is door Samen Ouder Worden alleen maar verdiept en gegroeid. Ik ga straks, ook privé, door met het Levensverhalen project samen met de bibliotheek. Wat ik verder nog ga doen, is in september een afsluitende bijeenkomst organiseren. Daar wil ik duidelijk laten zien wat we in de afgelopen drie jaar voor elkaar hebben gekregen en wat we geleerd hebben. We gaan hier een publicatie van maken. Ook ga ik een mooi moment uitzoeken om deze te overhandigen aan de nieuwe gemeenteraad. Het zijn tenslotte mooie resultaten om te delen.’