Genderneutraal: hype of blijvertje?

Wat moet ik ermee als gemeente?

‘Beste reizigers’ in plaats van ‘dames en heren’. De NS kondigt per 10 december aankomst, vertrek en vertraging genderneutraal aan. De Hema haalt de labels van jongens en meisjes uit de kleding. Deze mededelingen zorgde afgelopen zomer voor een hoop reuring. Is genderneutraliteit een hype? Een blijvertje? En wat moet u ermee als gemeente?

Genderneutraliteit is geen hype. Bij gemeenten is al langer aandacht voor genderneutraliteit of genderdivers werken. Belangrijke aanjager hierbij is de lobby van het COC en TNN voor genderneutrale toiletten in openbare gebouwen. Ook is er al langer aandacht voor onnodige geslachtsregistratie. Deze geslachtsregistratie raakt niet alleen transgender personen, maar kan veel breder verwarring opleveren. De Kafka-brigade deed hier onderzoek naar. Eén van de voorbeelden:

‘Een man wisselt altijd van geslacht bij een trajectwisseling op zijn OV-trajectkaart. Althans: volgens het systeem. Hij heeft na zijn huwelijk de naam van zijn partner aan de zijne toegevoegd. En hoewel mannen al sinds 1998 de naam van hun partner aan de hunne mogen toevoegen, is hij volgens de software daarom vrouw. Oude culturele normen hebben hun weg in de software gevonden. Vervelend, want hij wisselt regelmatig van traject en moet elke keer in discussie. Een discussie die vaak begint met ‘We willen toch echt graag mevrouw zelf spreken (...)’.

De NS heeft inmiddels passende maatregelen genomen.

Gebruik genderdivers en mijd genderneutraal

Bij de term ‘genderneutraal’ denken veel mensen dat mannen en vrouwen, jongens en meisjes er het zelfde uit moeten gaan zien. Dat klopt natuurlijk niet. ‘Genderneutraal’ wil eigenlijk alleen maar zeggen dat je geen labels plakt op wat voor wie bedoeld is. Maar om misverstanden te voorkomen is het handig om de term ‘genderneutraal’ te vermijden. Wil je toch een term gebruiken? Gebruik liever de term genderdivers, om duidelijk te maken dat er meer mag.

Waar gaat het precies om bij genderdiversiteit?

Een aantal veelgebruikte begrippen:

  • Gender: verzameling eigenschappen, gedragingen en rollenpatronen die een maatschappij voor elk geslacht heeft bepaald.
  • Gendernormen: sociaal-culturele normen over hoe mannen, vrouwen, jongens en meisjes zich zouden moeten gedragen.
  • Gender non-conform - een genderexpressie hebben die verschilt van wat er door de maatschappij van jongens/mannen en meisjes/vrouwen verwacht wordt op basis van de bij hun geboorte toegewezen sekse.
  • Gender non-binair  - De genderidentiteit die niet past binnen een van de twee hokjes ‘vrouwelijk’ of ‘mannelijk’ (i.e. een persoon die zich zelf niet volledig of altijd alleen identificeert als man of vrouw, maar als beiden).
  • Genderneutraal - bewust niet kiezen tussen ‘vrouwelijke’ en ‘mannelijke’ genderidentiteiten.

Uit de praktijk: Groningen onderzoekt verwijdering sekseregistratie
Lieuwe Rozema COC Groningen-Drenthe: ‘In Groningen sprak het COC de wens uit om voortaan de geslachtsregistratie op gemeentelijke formulieren en vacatures weg te laten. Burgers moeten eenvoudig gebruik kunnen maken van gemeentelijke diensten. Wat gemeenten daarbij van burgers vragen moet rechtstreeks te maken hebben met het product of de dienst die de burger afneemt. De vraag naar het geslacht van de burger is vaak niet nodig voor de verdere afhandeling van het verzoek van de burger. DigiD, naam, geboortedatum en Burgerservicenummer zijn vaak voldoende om iemand te identificeren. De afdeling Burgerzaken is (voor een deel) gehouden aan wettelijke voorschriften maar heeft hier de bereidheid uitgesproken om te inventariseren of het mogelijk is voor de ‘eigen’ documenten.

Hoe verwerken gemeenten genderdiversiteit in beleid?

De NOS deed onderzoek onder 105 gemeenten hoe zij genderdiversiteit in hun beleid verwerken. Wat blijkt? Tientallen gemeenten overwegen maatregelen te nemen om genderdivers te worden. Een klein aantal heeft al maatregelen genomen. De meeste gemeenten richten zich op gender neutraal taalgebruik, gender neutrale toiletten en een aanpak naar werk voor transgender personen of mensen die zich meer non-conform uiten. Ook zijn er een aantal gemeenten die onnodige sekseregistratie aanpakken en burgers, zoveel als mogelijk, aanspreken met hun naam i.p.v. met mijnheer of mevrouw. Vanuit IT-perspectief een vrij kostbare aanpassing, omdat (landelijke) systemen aan elkaar gelinkt zijn. Een meer laagdrempelige manier is om de uitspraak dames en heren te vervangen bij publieke speeches van burgemeester en wethouders.

Uit de praktijk: Amsterdam ontwikkelt Regenboogtaaltips
Amsterdam wil in de communicatie meer rekening houden met seksuele- en genderdiversiteit en heeft daarvoor ‘regenboogtaaltips’ voor ambtenaren opgesteld. Ambtenaren krijgen hierin tips hoe op een respectvolle manier te praten en schrijven over seksuele- en genderdiversiteit. Er wordt bijvoorbeeld gevraagd rekening te houden met mensen die zich niet herkennen in de aanspreekvorm 'man' of 'vrouw’ en daarom als alternatief voor "geachte dames en heren" bijvoorbeeld "geachte aanwezigen" te gebruiken. Een ander voorbeeld is het vragen naar de ‘partner’ van iemand, in plaats van de echtgenoot of echtgenote. Begin augustus is er veel media-aandacht geweest voor de regenboogtaalgids. Het leidde tot veel reacties; positieve en negatieve. Amsterdam ziet deze interne handreiking voor ambtenaren als een levend document, een document waaraan steeds gewerkt wordt, omdat de samenleving voortdurend verandert. Op dit moment worden alle reacties die zijn opgehaald verwerkt in een nieuwe versie van de regenboogtaaltips. De regenboogtaaltips worden begin 2018 gepubliceerd op www.amsterdam.nl.

Draagvlak creëren: gewoon doen

Niet teveel over praten, maar gewoon doen. Dit lijkt dé tip vanuit gemeenten die actief werken aan gender inclusief beleid. De berichtgeving in Amsterdam over de LHBTI-taalgids (zie hierboven) heeft veel emotionele reacties opgeleverd van voor- en tegenstanders. Het gewoon doen roept aanzienlijk minder reacties op vanuit burgers. Zo bleek in de gemeente Enschede, toen zij genderinclusief taalgebruik initieerde.

De interne organisatie is een belangrijke factor bij het genderdivers werken. In dit artikel liet Movisie al eerder zien hoe in s’ Hertogenbosch, Oss en Enschede intern wordt gewerkt aan draagvlak en acceptatie van diversiteit in de eigen organisatie. Ook in andere gemeenten zoals Amsterdam en Utrecht worden activiteiten belegd om de kennis en acceptatie over genderdiversiteit bij het eigen personeel te agenderen.

Maak genderdiversiteit zichtbaar in uw gemeente

Werken aan genderdiversiteit sluit naadloos aan bij de huidige visie op inclusief beleid van veel gemeenten. Hierdoor zorgt u er als gemeenten namelijk voor dat u aansluit bij de diversiteit van uw inwoners. Dit kan toegepast worden in de zichtbaarheid, uitstraling en communicatie van de gemeente, zoals bovenstaande voorbeelden van Groningen, Amsterdam en Enschede laten zien. Om weerstand zoveel mogelijk te voorkomen is het van belang om steeds te benadrukken dat er een optie extra bijkomt voor inwoners, door genderdivers te werken. Want dat is uiteindelijk waar de inzet van het gemeentelijk beleid op gericht is: Dat iedereen mag zijn wie hij is, en dat iedereen mee kan doen uw gemeente.

Aan de slag met genderinclusiviteit 

  • Verschillende landelijke partijen hebben zich verenigd in een alliantie over ‘genderdiversiteit’. De Alliantie heeft een agenda opgesteld om de gendernormen te veranderen.
  • TNN ontwikkelde een Genderdoeboek, met tips en praktische handvaten hoe gemeenten en organisaties aan de slag kunnen met aanpassingen in de registratie van persoonsgegevens, communicatie met burgers en of klanten, onderzoek en genderneutrale toiletten.

Nieuw: Online modules LHBTI
In de online module Hoe ondersteun je LHBT-cliënten bij hulpvragen? leer je hoe je een gesprek aangaat met je cliënt. In de verdiepende module Aandacht voor transgender gevoelens bij cliënten leer je welke vragen je kunt stellen over transgendergevoelens.