Hoe help je dak- en thuisloze jongeren in tijden van corona?

Hoe doe je dat? Zoveel mogelijk binnen blijven zonder dak boven je hoofd. Dak- en thuisloze jongeren bevinden zich ‘normaal’ al in een kwetsbare positie. Hun situatie is er nu alleen maar urgenter op geworden. Tegen welke extra problemen lopen ze aan? Hoe gaan organisaties ermee om en welke knelpunten komen zij zelf tegen? En wat kunnen gemeenten nu voor hen betekenen? Een kleine rondgang in het veld onder een aantal verschillende organisaties.

Het laatste decennium is het aantal daklozen in Nederland ruim verdubbeld, met als één van de snelst groeiende groepen jongeren. Zo blijkt uit het advies ‘Herstel begint met een huis. Dakloosheid voorkomen en verminderen’ dat de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) vandaag presenteert. Naast persoonlijk leed brengt dat ook grote maatschappelijke gevolgen met zich mee. Dit wordt in de huidige coronacrisis eens te meer duidelijk. Overleven op straat levert in het coronatijdperk extra uitdagingen op. Simpele dingen als naar de wc gaan of het opladen van je mobiele telefoon zijn een stuk lastiger geworden. Vroeger was dat mogelijk op openbare plekken zoals cafés en bibliotheken, maar deze zijn nu gesloten. Samenscholen mag niet. En de locaties zoals buurthuizen - waar je voorheen menselijke contacten, wat aandacht en een kopje koffie kreeg - zijn ook gesloten.

Een overzicht van de problemen

Naast de hierboven geschetste ‘praktische’ obstakels, lopen dak- en thuisloze jongeren tegen de volgende problemen aan:

  1. Toestroom naar opvanglocaties neemt toe. Jongeren die tot nu toe het hoofd boven water hebben gehouden met tijdelijke baantjes in bijvoorbeeld de horeca, zijn hun inkomen kwijt. Geldproblemen en oplopende schulden leiden tot het kwijtraken van huisvesting. Daarnaast zijn er veel thuisloze jongeren die dakloos worden. Zij logeren tijdelijk bij vrienden/kennissen/familie en raken bijvoorbeeld door de angst op besmetting deze logeerplekken kwijt. Tenslotte doen ook nog andere groepen een toenemend beroep op opvanglocaties. De ‘intelligente lockdown’ leidt bijvoorbeeld tot meer huiselijk geweld, waardoor mensen hun huis moeten verlaten.
  2. De opvang voor jongeren is zo vol, dat jongeren nu ook in de reguliere volwassenopvang worden geplaatst. Enkele organisaties signaleren, dat waar voorheen jongeren niet voor deze opvang in aanmerking kwamen, zij nu wel tot deze opvang worden toegelaten. Dat leidt tot spanningen en stress bij de jongeren. Ook zijn er jongeren die de opvang en de hygiënische omstandigheden zo slecht en ondermaats vinden, dat zij vanwege het - in hun ogen grote -besmettingsgevaar geen gebruik willen maken van deze opvang .
  3. Veel jongeren voelen zich eenzamer en meer geïsoleerd nu veel fysieke locaties gesloten zijn. Vaste afspraken vallen daardoor weg. De jongeren geven volgens de Fynder Foundation Rotterdam aan dat ze het samen bezig zijn echt missen; het fysieke contact en de warmte onderling. Een organisatie die de dagbestedingslocatie deels open hield, merkte dat deze de eerste twee weken leeg bleef.  Nu trekt het bezoek weer aan. De jongeren lijken het sociale aspect van samen op één plek te zijn niet te kunnen missen.
  4. De kans op drugsgebruik - en andere vormen van verslaving – neem toe, vermoedelijk door verveling. Doordat ze op veel plekken niet meer welkom zijn gaan de jongeren zich steeds meer vervelen. Verschillende organisaties signaleren toenemend drugsgebruik en bijvoorbeeld ook meer gameverslaving.
  5. Jongeren met psychische problemen zoals een depressie of angststoornis, die stappen vooruit aan het zetten waren om bijvoorbeeld te re-integreren, ondervinden een terugval en voelen zich weer terug bij af.

Knelpunten voor organisaties

  • Ook organisaties ervaren het ontbreken van fysiek contact als een probleem. Digitale alternatieven ondervangen dit niet volledig. Met name non-verbale contacten (lichaamstaal) zijn essentieel om in te schatten hoe het met de jongere gaat. Daarnaast constateert een organisatie dat jongeren “belmoe” worden aangezien ze al met zoveel andere hulpverleners moeten videobellen.
  • Het letterlijk niet meer de straat op gaan, zorgt er voor dat hulpverleners lastiger contact kunnen leggen met jongeren die op straat rondzwerven.
  • Organisaties maken zich zorgen over de langere termijn. Iedereen is nu vooral met de korte termijn aan de gang en is nauwelijks toekomstgericht bezig. Zo vragen ze zich af of er bij de professionals voldoende focus is op bijvoorbeeld het toeleidingstraject richting onderwijs.
  • Organisaties constateren dat zij nu juist minder energie steken in de grootste probleemgevallen: jongeren met agressie en gedragsproblemen en de ‘hardcore’ streetwise jongeren met onvoldoende persoonlijke hygiëne. ‘We moesten al extra hard lopen om deze jongeren te bereiken, daar is door de grote toestroom simpelweg geen tijd meer voor’, aldus een sociaal professional.
  • Ook zijn er met name bij stichtingen financiële zorgen, nu sponsorende bedrijven het ook zwaar hebben en grote sponsoracties niet door kunnen gaan.
  • Tenslotte constateren de organisaties dat de samenwerking met partners zoals verslavingszorg en ggz moeizamer verloopt. Zij doen te veel aan begeleiding op afstand met te weinig face-to-face contacten, waardoor jongeren niet de zorg krijgen die zo cruciaal is.

Projectversneller ‘Zwerfjongeren; Geloof in eigen kunnen’

De afgelopen drie jaar ondersteunde het Kansfonds en Stichting Zwerfjongeren Nederland lokale en regionale initiatieven bij hun aanpak van dak- en thuisloosheid en verwante aanpakken onder jongeren. Dit deden ze vanuit de projectversneller ‘Zwerfjongeren; Geloof in eigen kunnen’. Movisie beschreef enkele van deze inspirerende praktijkvoorbeelden. De projectversneller is beëindigd, maar het Kansfonds stelt tijdelijk geld beschikbaar om kwetsbare mensen die extra hard geraakt worden door de coronamaatregelen, zoals dak- en thuisloze jongeren, te ondersteunen. Ook initiatieven die extra hulp nodig hebben, kunnen contact opnemen via de website van het Kansfonds.

Oplossingen van organisaties

  • Verschillende organisaties geven aan dat er  - al dan niet in samenwerking met de gemeente - quarantaine afdelingen zijn opgezet waar besmette jongeren terecht kunnen.
  • Om meer opvangplekken voor jongeren te creëren, hebben organisaties verschillende initiatieven ontplooit. Streetcornerwork Amsterdam heeft een nachtvoorziening geopend voor jongeren die niet in de maatschappelijke opvang terecht kunnen. Kwintes heeft de samenwerking gezocht met hotels die nu leeg staan. Tegen een gereduceerd en door de gemeente betaald tarief verblijven dak- en thuislozen in deze hotels.
  • Een andere vorm van samenwerking met het lokale bedrijfsleven is een door een cateraar verzorgde gratis maaltijdvoorziening (Stichting Hart voor Zwolle).
  • Studenten die verrassingspakketten bezorgen aan jongeren die een hart onder de riem kunnen gebruiken.
  • Bij een aantal organisaties blijven fysieke contacten mogelijk. Bijvoorbeeld door - met weliswaar kleinere groepen - de dagbesteding open te houden of alternatieven in te zetten zoals samen wandelen.  
  • De meeste begeleiding van dak- en thuisloze jongeren verloopt via de telefoon of laptop. Een aantal jongeren krijgt daarvoor een telefoon van hun organisatie.

Tips voor gemeenten

Tenslotte nog een aantal aanbevelingen richting gemeenten, zoals die door organisaties naar voren zijn gebracht:

  • Wees flexibel in de financiële ondersteuning en in het uitvoeren van regelingen. Zo heeft de gemeente Gooi en Vechtstreek een speciaal coronabudget ingesteld. In goed overleg met de gemeentelijke accountant kan hier telkens een beroep op worden gedaan. In Utrecht bijvoorbeeld mogen zogenaamde bankhoppers (jongeren die op tijdelijke logeeradressen verblijven) nu langere tijd op 1 plek bivakkeren zonder dat het consequenties heeft op hun uitkering.
  • Bij jongeren met flexibele contracten, en werkzaam in sectoren als de horeca, vallen op dit moment de grootste inkomensklappen. Zo is het aantal aanvragen bij WPI jongeren loketten in Amsterdam voor bijstand in de maand maart 3,5 keer toegenomen. Probeer te voorkomen dat jongeren bij het aanvragen van inkomensondersteuning in een langdurig ingewikkeld administratief traject terechtkomen. De schuldenproblematiek zal fors toenemen, wanneer jongeren te lang moeten wachten op een uitkering, terwijl ondertussen de vaste lasten gewoon doorlopen.
  • Veel gemeentelijke instellingen zijn alleen nog digitaal bereikbaar. De meeste dak- of thuisloze jongeren hebben echter geen printer of scanner in de buurt waarmee ze de benodigde formulieren kunnen invullen en opsturen. Zoek daarom naar creatieve oplossingen. Zo kan je bij Streetcorner Amsterdam formeel toestemming verlenen via whatsapp. En heeft Backup Utrecht spreekkamers zodanig ingericht, met behulp van de tafelopstelling, dat er 2 meter afstand blijft.
  • Lange termijn denken; Leg nu al focus op de voorbereiding van straks, wanneer de crisis voorbij is.

Een beknopt overzicht van de organisaties waar Movisie mee heeft gesproken

Streetfit, project van STOOT, Groningen
Hulpverlening gericht op empowerment, zingeving etc door middel van kickboxtrainingen, psychomotorische therapie (pmt), groepstrainingen over thema’s als sociale angst en zingeving.

Kwintes Gooi & Vechtstreek
Bieden onderdak aan dak- en thuisloze jongeren en volwassenen en geeft crisisopvang aan slachtoffers en daders van huiselijk geweld. Kwintes kent daarnaast een speciaal trainingscentrum voor hun jongeren waarin ze de nodige vaardigheden aangeleerd krijgen die nodig zijn voor een gezonder volwassen leven.

Jongeren Maken de Stad/URBN Village uit Lelystad
Empoweren jongeren, het stimuleren van participatie in de samenleving waarin talentontwikkeling en het voor en door jongeren principe voorop staan.
 
Mate for me, stichting Hart voor Zwolle
Koppelen dak- en thuisloze jongeren aan een maatje met gemeenschappelijke interesse.

Back to basic, Werkpro, Groningen
Werkpro heeft zelf verschillende woonunits verspreid over de stad. Woonbegeleiding is gericht op activering, waarbij talentontwikkeling voorop staat.

Putgraaf Heerlen/In2yourplace van de Levantogroep
Putgraaf is een opvangadres voor 17 personen. Het gaat om jongeren die men ‘bankhoppers’ noemt, thuislozen die afwisselend bij steeds andere familieleden, kennissen en vrienden logeren en geen vaste verblijfplaats hebben. In2yourplace is een peer-to-peer training door en voor jongeren zonder vaste verblijfplaats. 

Straatconsulaat Den Haag
Belangenbehartiging liefst ook met en door dak/thuisloze jongeren zelf.

Twist in ZuidWest Brabant
Stichting Twist biedt trajecten aan binnen het project "Je eigen draai". Deze trajecten bestaan uit huisvesting, zelfkennis, sport en begeleiding en ondersteuning op alle leefgebieden.

Streetcornerwork Amsterdam
Voor jongeren en langdurig verslaafden, die vanwege een veelvoud aan sociale en individuele problemen de relatie met de samenleving zijn verloren.

Fynder Foundation, Rotterdam
Probeert achtergestelde jongeren via een op militaire stijl gebaseerde training tot meer zelfredzaamheid te brengen.

Backup Utrecht
Een organisatie die dak- en thuislozen helpt, maar biedt geen opvang.

Kandidatenmarkt
Begeleid en traint jongeren vanaf 16 jaar. Met een integrale, community en netwerkgerichte aanpak vergroten zij de economische en sociale zelfredzaamheid van deze jongeren.

Heb je zelf nog knelpunten, oplossingen of alternatieven die je wilt delen? Geef deze dan door een Elly IJland. We zijn verder benieuwd naar de consequenties en gevolgen die jullie zien op de korte, midden en lange termijn. En of er behoefte is om deze kennis en ervaringen met andere organisaties willen delen. Bij voldoende belangstelling organiseren wij een online sessie over dit onderwerp. Je kunt je hiervoor aanmelden bij Elly IJland (e.ijland@movisie.nl), dan ontvang je binnenkort meer informatie. 

Coronadosssier

Dit artikel is onderdeel van een dossier waarin wij kennis verzamelen over het coronavirus. Heb jij een vraag die Movisie kan beantwoorden? Tips of noemenswaardige initiatieven? Stuur dan een e-mail naar Hans Alderliesten, h.alderliesten@movisie.nl.

Naar het dossier