Krachtig in regie: Inwoners ondersteunen bij eigen regie en het inzetten van casusregie

Artikel
Terugblik bijeenkomst

In een serie online-bijeenkomsten belichtten we het thema regie in de toegang tot het sociaal domein: eigen regie ondersteunen, casusregie en procesregie. Want wanneer deze vormen van regie in samenhang worden geboden, krijgen inwoners sneller en beter passende ondersteuning en zorg. In dit eerste artikel gaan we in op het ruimte bieden aan en het helpen versterken van eigen regie. Hoe doe je dat als professional? En wat pak je op als casusregisseur, welke hobbels/dilemma’s kom je tegen en welke oplossingen zijn daarvoor te vinden?

Tijdens het webinar 'Krachtig in regie: inwoners ondersteunen bij eigen regie en het inzetten van casusregie' in oktober 2023, deelden experts ervaringen en tips. 

Wat is eigen regie?

Eigen regie betekent dat een inwoner regie heeft ‘over alle domeinen van het eigen leven én alles wat naar eigen inzicht nodig is om een goed leven te leiden’ (Wat werkt bij eigen regie, 2017 p.10). Het betekent dat een inwoner - eventueel bijgestaan door naasten - zelf kan kiezen, wat wil ik, hoe wil ik het? Mensen ervaren eigen regie als ze de inrichting van hun leven kunnen baseren op eigen waarden en drijfveren, als ze zeggenschap hebben over wat ze doen en wat er met hen gebeurt, als ze daarin optimaal gebruik kunnen maken van hun eigen kracht en ze daarin erkenning en steun ondervinden van hun eigen netwerk (Eigen regie: Wat weten we en waar staan we?).  

De kans dat er passende oplossingen worden gevonden is groter als de inwoner (en diens sociale netwerk) een bepalende stem heeft in keuzes die worden gemaakt. Dan worden die oplossingen door de inwoner en het netwerk zelf gedragen en daarmee meer duurzaam. Bianca van Kaathoven, kwaliteitsborger bij WIJeindhoven, geeft tijdens het webinar een voorbeeld uit de praktijk: ‘Een man heeft schulden. Afgesproken wordt dat hij die in een half jaar aflost. Dat leek de professionals het beste want dan was hij snel van de schulden af. Maar de man betaalt niet wat er is afgesproken. Pas toen een professional vroeg: “Hoe zie jij het voor je, wat heb jij nodig om het wel af te betalen?” kwam er verandering. De man koos voor een aflosperiode van 2 jaar. Zodat hij meer financiële slagkracht overhield en er elders niet weer nieuwe schulden ontstonden. De schulden werden nu wel afgelost’. 

Hoe kun je als professional eigen regie ondersteunen? 

Eigen regie ondersteunen betekent dus dat een inwoner, met het eigen netwerk, zoveel mogelijk wordt uitgenodigd en ondersteund om invloed uit te oefenen. Maar hoe zorg je daarvoor?  

Van Kaathoven: ‘Als professional kun je de inwoner en het netwerk helpen overzicht te krijgen over de situatie, inzicht te krijgen in hun behoeften en wensen en kun je mede uitzicht bieden op stappen die zij zelf kunnen nemen. Je luistert, faciliteert, sluit als professional aan bij de inwoner en het netwerk én bij hun tempo. Realiseer je daarbij dat de inwoner een andere keuze kan maken, dan jij als professional zelf zou maken’.  

‘Ondersteun inwoners bij het krijgen van overzicht, inzicht en uitzicht.’

De focus ligt op het vergroten van de zelfredzaamheid van de inwoner en niet op de oplossing die misschien het snelst binnen handbereik ligt. Eigen regie is ook niet ‘u vraagt, wij draaien’, vertelt Van Kaathoven. 

Wat doe je dan wel? ‘Je benadert inwoners met een positieve bril; je hebt aandacht voor problemen die een inwoner ervaart, maar de focus ligt op talenten en mogelijkheden. Je sluit aan als professional met als doel dat de inwoner zelf weer verder kan (voor jou betekent dit: stapje extra, even niets, iets anders doen). Je draagt bij aan het vergroten of bestendigen van iemands balans, veerkracht, eigenkracht en samenkracht door kennis te delen, te motiveren en te stimuleren om dingen uit te proberen. Maar iemand maakt zelf keuzes, en dat is niet per se de keuze die je zelf zou maken. Maar zo neemt de inwoner wel regie over het eigen leven.’ 

Werk vanuit het idee: ‘wij samen’, niet vanuit ‘wij <-> zij’ 

Een van de uitgangspunten bij eigen regie is gelijkwaardigheid in de relatie tussen inwoner en professional. Die gelijkwaardige relatie is er niet vanzelfsprekend, weet ervaringsdeskundige Joy Moonen. Joy vertelt dat zij gebruik maakt van een rolstoel en dat zij voor die rolstoel afhankelijk is van de gemeente. ‘Ik kan mijn rolstoel namelijk niet kopen bij de Blokker’. Er is dan in beginsel geen sprake van een gelijkwaardige situatie. Joy merkt verder dat professionals in de toegang snel geneigd zijn om de regie over te nemen, ook omdat ze spastisch is. Ze vergeten vaak te vragen wat zij zelf wil of kan.  

‘Leer elkaar kennen vanuit een open houding, oprechte nieuwsgierigheid naar elkaars verhaal en luister zonder vooroordelen.’ 

 

De houding van professionals maakt volgens Joy het verschil. ‘Bespreek open en eerlijk met een inwoner wat wel en niet mogelijk is, en hoe je samen de beste oplossingen kunt vinden binnen de beschikbare middelen. Kijk daarbij niet alleen naar beperkingen maar juist ook naar de talenten en mogelijkheden van de inwoner. Leer elkaar kennen vanuit een open houding, oprechte nieuwsgierigheid naar elkaars verhaal en luister zonder vooroordelen.’ 

Volgens Joy verandert deze aanpak de dynamiek van 'wij tegen zij' naar 'wij samen'. Samen wordt gezocht naar oplossingen waarbij de inwoner voelt de controle te hebben over het eigen plan, dat goed aansluit op de persoonlijke situatie. Dit sluit aan bij de bedoeling van eigen regie ondersteunen, namelijk samen streven naar duurzame oplossingen die passen bij de belevingswereld van de persoon.

Van Kaathoven onderschrijft dit. Bij WIJeindhoven wordt er daarom onder andere gewerkt vanuit de presentiebenadering en vanuit waarden als ‘iedereen heeft talent’ en ‘samen werkt’.  

Betrek ook het sociaal netwerk 

Het sociaal netwerk van de inwoner wordt nog regelmatig over het hoofd gezien. Terwijl dat netwerk belangrijk is, omdat het nieuwe perspectieven kan toevoegen. Het sociale netwerk is er langdurig, ook nadat een professional vertrekt. Betrek daarom het sociaal netwerk, adviseert Van Kaathoven. ‘WIJeindhoven werkt met Sociale Netwerk Strategieën. Daarbij wordt erkend dat er al een bestaand netwerk is en dat een professional – in tegenstelling tot het netwerk - maar tijdelijk verbonden is met de inwoner’.  

Er wordt bijvoorbeeld gewerkt met familienetwerkberaden. Mensen die belangrijk zijn voor de inwoner en/of een gezin, komen in zo’n beraad. De verschillende perspectieven worden samengebracht en deelnemers komen samen tot een plan. Het idee is dat juist die verschillende perspectieven kunnen bijdragen aan het vinden van passende oplossingen. En dat het plan meer gedragen wordt als het netwerk er zelf over kan meedenken en zelf kan besluiten of het een rol in het plan wil hebben en zo ja: welke. Lees meer in Handelingsrepertoire WIJeindhoven met informatie over onder andere Sociale Netwerk Strategieën. 

Kan de regie ook bij complexe problematiek wel altijd bij de inwoner liggen?

Ook bij complexe problematiek kun je inwoners ondersteunen bij eigen regie, benadrukken zowel Joy als Marina Azarian (manager bij Stichting Jeugdteams Zuid-Holland-Zuid) en Angela Veth (projectleider Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming regio Zuid-Holland Zuid). Want zelfs als inwoners tijdelijk niet in staat zijn om de regie over bepaalde aspecten van hun leven te nemen, kun je nog steeds samen gaan zitten om met elkaar de situatie te bespreken. Wat zijn de redenen achter bepaalde beslissingen, hoe verder?  

'Bespreek regelmatig wat er nodig is, zodat een inwoner die regie weer terug kan pakken.'  

In sommige gevallen kan een inwoner besluiten om de regie tijdelijk aan iemand anders over te dragen – of wordt daartoe besloten. Realiseer je dat dat niet hoeft te betekenen dat de inwoner permanent de regie over alles in het eigen leven verliest. Al blijkt het in de praktijk wel lastig te zijn voor een inwoner om de regie weer terug te krijgen, als er eenmaal een aantekening daarover in een dossier staat, weet ervaringsdeskundige Joy Moonen. Haar tip: bespreek regelmatig wat er nodig is, zodat een inwoner die regie weer terug kan pakken.  

Dat de regie bij complexe problematiek ook bij de inwoners kan liggen, illustreren Azarian en Veth met een voorbeeld uit hun praktijk. Veth was toen nog zorgbemiddelaar en vervulde de rol van casusregisseur. Azarian vervulde de rol van procesregisseur. Beiden waren betrokken bij Joep (fictieve naam), 7 jaar, bij wie gedrags-, leer- en sociale problemen speelden. De instelling waar Joep verbleef gaf aan dat Joep niet langer kon blijven omdat de problemen te groot waren. Geen andere instantie wil hem langdurig opnemen. Specialisten vinden dat Joep niet thuis kan wonen, want volgens hen hebben de ouders onvoldoende opvoedvaardigheden. In gesprek met de ouders blijkt dat zij graag willen dat Joep thuis woont. Ze houden van hem, weten dat ze relatie- en geldproblemen hebben, maar kunnen een thuis bieden. Alleen weten ze niet hoe. 

Wat pak je op als casusregisseur?  

Azarian en Veth hebben eerst de zorgen en ‘overtuigingen’ naast elkaar gezet. Er zijn zorgen over de agressie, en onderschatten de ouders hun problemen? Maar er zijn ook overtuigingen: de overtuiging dat de ouders van Joep houden en er een familie is die wil meedenken. Ook is er de overtuiging dat je een jong kind niet kunt opgeven en niet telkens kunt laten verhuizen; dat biedt geen uitzicht, geen perspectief. Die laatste overtuiging gaf de doorslag.  

Met het gezin en hun netwerk is gekeken naar wat zij zelf kunnen en waar ondersteuning nodig is. Ook is naar de organisatie van de zorg gekeken: kan dat beter? Veth: ‘Uiteindelijk is er een heel pedagogisch team in het gezin gestapt vanuit 1 organisatie die dagelijks meerdere uren over de vloer kwam om alles te helpen organiseren. En is een gezinsplan gemaakt waarin duidelijk omschreven stond wat ieders taak was.’ Inmiddels woont Joep alweer een aantal jaren thuis. 

Bij het voorbeeld van Joep lag de focus eerst op de beperkingen, op wat de ouders niet kunnen. Veth: ‘Maar dat je een bepaalde diagnose hebt of beperkingen, betekent niet dat je op geen enkel gebied goed functioneert’. Azarian en zij draaiden dit om: wat kunnen de ouders wel, waar kan het netwerk iets betekenen? Met het gezin zijn hun wensen, behoeften en mogelijkheden besproken. Hun wensen zijn serieus genomen maar ook de twijfels en zorgen zijn eerlijk met hen besproken. Er zijn voorwaarden gesteld om de veiligheid te waarborgen. En er is eerlijk gezegd wat er gebeurt als dat toch niet lukt. Veth heeft ook telkens open gecommuniceerd met de ouders over de verantwoording die zij en haar collega’s moeten afleggen aan externen. Het gezin gaf aan dat ze zich hierdoor echt ‘gehoord’ voelden en waardeerden de duidelijkheid. ‘Dit zijn de randvoorwaarden en we hebben daarbinnen met elkaar op te trekken’. 

Als casusregisseur heeft Veth de samenwerking tussen de professionals georganiseerd en ieders bijdrage vastgelegd in het gezinsplan. De jaren daarna evalueerde zij de uitvoering van het opgestelde plan met het gezin en hun sociaal netwerk en de betrokken professionals en stuurde in overleg met hen bij.  

Marina Azarian en Angela Veth benoemen deze succesfactoren:

afbeelding met postits met teksten van succesfactoren


Tips voor professionals

  • Ondersteun inwoners en hun netwerk bij het krijgen van overzicht, inzicht en uitzicht. 

  • Breng het sociaal netwerk in beeld, de belangrijke personen voor de inwoner. Ga na welke afspraken er al binnen dat netwerk zijn.

  • Vraag de inwoners en het netwerk naar hoe zij tegen de situatie aankijken en welke oplossingen zij zien: breng verschillende perspectieven bij elkaar.

  • Is de regie overgedragen aan iemand anders? Bespreek dan ook regelmatig wat er nodig is om ervoor te zorgen dat de inwoner de regie weer kan terugkrijgen.  

Tips voor organisaties of gemeenten 

Het versterken van de eigen regie van inwoners en hun netwerk vraagt niet alleen iets van wijkprofessionals. Maar ook van hun organisaties en van gemeenten.  

  • Eigen regie ondersteunen en versterken vraagt om specifieke kennis en vaardigheden - zorg dat professionals deze kunnen opdoen en behouden.

    • Bianca van Kaathoven: Bij WIJeindhoven hebben we kwaliteitsborgers: coaches die de wijkprofessionals ondersteunen en versterken bij de manier waarop zij inwoners en hun netwerk kunnen betrekken. We begeleiden professionals via intervisiebijeenkomsten en coaching ‘on the job’ en besteden onder andere aandacht aan de Presentiebenadering en Sociale Netwerk Strategieën.

  • Kijk niet alleen naar wat het kost op korte termijn - maar ook naar wat het oplevert voor de inwoners op lange termijn.

    • Het afstemmen met gezinsleden, hun netwerk en andere professionals kost tijd. Vooral als het om complexe situaties gaat. Maar ‘professionals moeten voldoende ruimte en tijd krijgen om dit alles goed te kunnen doen’ stelt Marina Azarian. Het is een financiële investering in de toekomst. Wat willen we op lange termijn samen met het kind en de andere gezinsleden bereiken? En wat vraagt dit dan?” Veth en Azarian gingen daarover met de gemeente in gesprek.

  • Steun je professionals 

    • Professionals kunnen zich zorgen maken over de gevolgen van het overlaten van de regie aan de inwoner. Het is belangrijk dat een organisatie de eigen professionals ondersteunt en hen het vertrouwen geeft om door te gaan, ondanks zulke zorgen. Azarian en Veth hadden bij Joep en zijn gezin het gevoel dat de organisatie hen steunde. ‘Dat maakte dat we doorgingen’. 

 

Leestips:

Handelingsrepertoire WIJeindhoven  - met informatie over hoe WIJeindhoven werkt met de Presentiebenadering 

Werkzame elementen bij integraal werken. Vraagverheldering en planvorming; samenwerken aan een oplossing als cyclisch proces 

Kijktip:  
 

In het filmpje hieronder leggen medewerkers van WIJeindhoven kort uit hoe zij werken aan het versterken van de eigen regie van inwoners en hun netwerk (zie +/- min. 3:20 – 4:55)