Ik noem hier specifiek de partnerkeuze. Partnerkeuze is in vele traditionele gezinnen, niet iets van het individu. Het is iets van families. In groepsculturen houden jongeren erg veel rekening met de wensen van hun gemeenschap. Ze denken aan hun ouders als ze aan hun huwelijk of relaties denken. Ze denken niet eerst en vooral aan hun eigen geluk, maar aan die van de ouders. Soms offeren ze hun geluk op. 

Ik sprak in de afgelopen jaren genoeg jonge mensen die niet voor zichzelf konden kiezen. Zo kwam ik een keer een jonge dame tegen, een vrijwilliger die actief was in haar stad om jongeren te helpen om met hun ouders te praten als deze jongeren een relatie hadden of uit de kast wilden komen. Maar zelf offerde deze vrijwilliger, een immigrantendochter uit Noord-Afrika, haar keuzevrijheid op. ‘Ik wil mijn ouders geen pijn doen,’ was haar reden. ‘Als ik zelf kies, kwets ik ze.’ Het is maar één voorbeeld, maar ik kwam en kom dit voorbeeld in allerlei varianten de hele tijd tegen. 

Waarom is kiezen voor jezelf, zo moeilijk? Waarom blijven mensen zo vast in hun groep, ook al belemmert de groep zekere vrijheden? Waarom blijven mensen vasthouden aan de oude traditie die dicteert dat ouders, gezin of gemeenschap de levenskeuzes bepalen? Waarom hebben jonge mensen een tergend schuldgevoel als ze autonoom worden en eigen keuzes maken die afwijken van wat de familie wil? 

Het zijn vragen die me de afgelopen jaren bezighielden in mijn promotieonderzoek naar het huwelijk in groepsculturen. Ik leerde iets wezenlijks over vele traditionele immigrantengezinnen, die veelal groepsculturen zijn. Uit een groepscultuur losbreken, en dan je eigen keuzes maken, verstoort de harmonie in een groep, zeker als die eigen individuele keuzes indruisen tegen de wensen en belangen van de ouders in. Als de orde en harmonie is verstoord, kwets je de groep, beschadig je zelfs de groep, soms voor altijd. Liever kies je dan niet voor jezelf. Je blijft in het gareel zodat de groep gelukkig is. Dat klinkt allemaal als een groot offer. 

Maar vele wetenschappelijke werken laten zien dat er ook positieve redenen zijn om voor de traditie te kiezen, om voor het belang van de groep te gaan. Je kunt de voordelen begrijpen als je taal van het individualisme naast de taal van de groepscultuur zet. 

Wat zie je dan?

De ik-cultuur betekent individualisme, onafhankelijkheid, eigen keuzes, vrije wil, vrijheid, eigen verantwoordelijkheid, losse banden met de familieleden. De groepscultuur betekent iets anders. De groep bepaalt wat goed is voor de leden van de groep. Dit beschermt het individu want de groep neemt zware verantwoordelijkheden van het individu over. Er is onderlinge afhankelijkheid, lotsverbondenheid, een passende rol voor iedereen. Je kunt niet zomaar uit je groep stappen. Iedereen heeft plichten tegenover elkaar om elkaar te helpen. De risico’s worden gedeeld. Men is trots als men het groepsbelang dient en schaamt zich als men alleen aan zichzelf denkt.

De wereld van het individualisme verschilt van de wereld van de groep. Beiden hebben hun eigen kenmerken en kunnen alleen gekend worden door die kenmerken van binnenuit te leren kennen.

We willen graag verandering brengen en we begrijpen dat verandering van binnenuit soms het beste is. Maar voordat we iets willen veranderen, bijvoorbeeld individuele keuzevrijheid propageren, moeten we de culturen die we willen veranderen, eerst leren kennen. 'Verstehen', zoals dat in de wetenschap heet. Begrijpen. Dan pas kun je iets veranderen en bepalen in welke tempo.

Voorbeeld: veel jongeren kiezen niet voor zichzelf omdat hun ouders die jongeren nodig hebben, als lid van de groep. Op hun beurt, geeft inbedding in de groep, de jongeren veel houvast, warmte, een thuisgevoel en een eigenwaarde. Wil je dat deze jongeren hun eigen levenspad kiezen, dan moet je eerst weten hoe hun groep eruit ziet. Welke rol spelen de leden daarin? Wat gebeurt er met de harmonie als er één emancipeert en eruit stapt? Als die kortom ‘voor zichzelf kiest.’ Is er een gevoel van schade, of juist van winst? We moeten dat allemaal eerst weten voordat we optreden.

Verandering van binnenuit, begint met begrijpen van binnenuit.

Deze column is geschreven door Naema Tahir. Zij was een van de sprekers tijdens het Kerstdebat 2019. Lees ook het interview dat wij eerder met haar hadden.