Vanuit Enik Recovery college kunnen mensen die te maken hebben met ontwrichting door psychische problematiek of verslaving met ervaringsdeskundigen en gelijkgestemden werken aan hun eigen herstel. Enik wordt volledig gerund door peers, en besteedt in het programma veel aandacht aan het thema eenzaamheid en het doorbreken hiervan. Ton Verspoor, ervaringsdeskundige en medeoprichter van Enik, over waarom Enik zo goed werkt voor mensen die te maken hebben met ernstige vereenzaming. 

Enik Recovery College is vijf jaar geleden ontstaan vanuit de behoefte om een vernieuwde plek te creëren voor mensen met psychische problematiek en verslaving die willen werken aan herstel en rehabilitatie. Enik probeert hiermee in te spelen op de vraag van de deelnemers. De reguliere hulpverlening vanuit de GGZ, die met name de focus heeft op een medicamenteuze behandeling, methodisch handelen en praktische hulpverlening, sluit niet altijd goed aan om een werkelijke doorbraak te realiseren in het herstel van de doelgroep. ‘We moeten anders gaan kijken naar wat cliënten echt vragen. Dan kom je veel meer op de zingevingsvragen. Het erbij willen horen, wie ben ik. Het verwerken van oude pijn. Dat vind je niet terug in bijvoorbeeld FACT of ACT teams,’ aldus Ton Verspoor.

Met en van elkaar leren

Enik is een zelfhulpomgeving waar lerende bijeenkomsten worden georganiseerd en het mogelijk is om met en van elkaar te leren. Dit wordt ook als de kracht gezien van Enik. In plaats van een behandelomgeving of therapeutische setting wil Enik vooral een leeromgeving creëren, waar mensen zich gastvrij voelen en komen om te leren. Mensen komen dus in een cursusruimte, die eigentijds en fris is aangekleed en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en leeractiviteiten ondernemen. ‘We benaderen mensen als cursisten met een lerende houding.’ Buiten de zorgomgeving of instelling stellen deelnemers zich gelijk anders op. Wederkerigheid is hierin een belangrijke waarde en staat centraal in de programma’s, waar iedere deelnemer wordt gestimuleerd om zijn of haar idee in te brengen en voor de groep te staan. Mensen creëren hiermee hun eigen leertraject met vraagstukken die voor hen van belang zijn. ‘Het is een verschuiving van identiteit van mensen die als bange vogeltjes binnen komen en niet weten waar ze voor staan. Uiteindelijk nemen ze een plek in en durven ze zich te uiten. Er ontstaan nieuwe vriendschappen en mensen gaan op weg naar nieuwe wegen in de samenleving.’

Acceptatie psychisch leed

Onlosmakelijk verbonden aan zingevingsvraagstukken is het thema eenzaamheid. Wanneer mensen geen verbinding meer hebben met zichzelf, geen geloof hebben in eigen kunnen en niet weten waar ze voor staan in de samenleving, is het bijna onmogelijk om de verbinding te vinden met de wereld om hen heen. Het stigma dat er tegelijkertijd heerst in de maatschappij rondom psychiatrische problematiek, werkt de eenzaamheid in de hand. ‘Zeker als je het gevoel hebt dat je er niet toe doet en vriendschappen niet voor je zijn weggelegd.’ Deze vorm van eenzaamheid kenmerkt zich door een fundamenteel gevoel van verlorenheid en zinloosheid bij mensen die ontwrichting in hun leven ervaren door psychiatrische problematiek en houdt hen hierdoor gescheiden van waardevolle sociale contacten.

'De waarden vanuit de peersupport zouden eigenlijk door de samenleving veel meer moeten worden omarmd'

Volgens Ton Verspoor is het een misvatting dat herstel van psychiatrische problematiek betrekking heeft op afname van klachten. Sommige klachten zullen levenslang op momenten aanwezig zijn, maar als je zelf meer gaat begrijpen en erkent wie je bent en waar je voor staat ontwikkel je een identiteit en positie in de samenleving, waardoor deuren worden geopend voor verbinding met anderen. Het vraagt een verandering in onze maatschappij, waarbij we psychisch leed accepteren en het er ook echt bij mag horen. ‘De waarden vanuit de peersupport zouden eigenlijk door de samenleving veel meer moeten worden omarmd.’

De waarde van gastvrijheid

Ton Verspoor ziet een breed publiek die interesse heeft in herstel binnen een lerende omgeving. Van mensen met een lichte psychiatrische achtergrond tot individuen die een meer intensievere ondersteuningsvraag hebben en zelfs deelnemers die ook een maatregel opgelegd hebben gekregen. Ondanks dat het onmogelijk is om te voldoen aan alle behoeften van deze diverse doelgroep, probeert Enik zich zo breed mogelijk in te zetten en rekening te houden met de verschillende individuele wensen. De ervaring is dat dit ook door elkaar heen kan lopen. De verbinding wordt gevonden in waarden die bij Enik centraal staan, zoals peer support, wederkerigheid, hoop en gastvrijheid.

Vaak loopt de behandeling in de ggz, ambulante begeleiding of wonen binnen een instelling parallel aan de deelname binnen de lerende omgeving van Enik. Via deze routes komen de deelnemers veelal binnen bij Enik en belangrijk hierin is dat zij zich zonder drempels kunnen aanmelden voor de herstelacademie. Vanuit het gastvrijheidsprincipe zijn mensen welkom. Er zijn geen verwijzingen of indicaties nodig. In plaats van te moeten uitleggen wat er precies mankeert en op een wachtlijst te staan, kunnen deelnemers bij aanmelding vaak dezelfde dag nog starten. Met betrekking tot een thema als eenzaamheid en het ervaren van deze gevoelens, zorgen gastvrijheid en het welkome ontvangst ervoor dat mensen zich sneller geaccepteerd voelen, ze er toe doen en dat ze ergens bij horen. Het versnelt hierdoor processen van nieuwe verbindingen leggen en het ervaren van waardering en betekenis vanuit de sociale omgeving.

Zelfregie en zelfredzaamheid

Problemen die gepaard gaan met psychiatrische problematiek en verslaving zijn wellicht niet op te lossen, maar van belang bij Enik is het stimuleren van een nieuwe levenswijze in het omgaan met deze problemen en vraagstukken, juist ook als het gaat om eenzaamheid. Als het nodig is kan het zijn dat iemand heel lang verbonden blijft aan de herstelacademie om zich te verbinden aan groepen en om elkaar te steunen in het omgaan hiermee.

'Mensen vinden hun weg op allerlei plekken in de samenleving'

Vanuit de nieuwe levenswijze, waarin de focus ligt op zingeving en identiteit en samen met elkaar leren, opent het voor de deelnemers nieuwe deuren op persoonlijk gebied, maar ook op sociaal vlak en maatschappelijke participatie. ‘Een aantal mensen zijn aan het werk gegaan of ze zijn elders vrijwilligerswerk gaan doen. Het mooie is dat het veelal geen projecten zijn die vanuit GGZ of RIBWachtige setting worden georganiseerd. Er is iemand die bij de HU als docent is gaan werken! Mensen vinden hun weg op allerlei plekken in de samenleving. De samenleving heeft alles te bieden. We blijven vaak maar denken in arbeidsmatige plekken voor mensen vanuit de GGZ, terwijl de samenleving zoveel te bieden heeft.’

Ton Verspoor denkt dat de medicamenteuze behandeling, vanuit de ggz, mogelijk altijd noodzakelijk zal zijn bij mensen met psychiatrische problematiek. ‘Naast deze behandeling moet er ruimte worden gemaakt voor zelfregie en zelfredzaamheid onder de doelgroep. Dat betekent inzetten op peer support en zelfhulpcentra, zoals Enik, waarbij mensen bewust worden gemaakt dat die veerkracht en zelfredzaamheid in hun aanwezig is.’