Het lukt sociaal werkers te vaak niet om zich succesvol te verbinden met cliënten. Ze staan voor een dichte deur, botsen tegen een muur van wantrouwen op, begrijpelijk, want in de relatie tussen kwetsbare burgers en instanties is er veel misgegaan het laatste decennium (eigenlijk al veel langer). Dan is het hard werken om het vertrouwen van de cliënt terug te winnen, contact te maken en tot een vitale werkrelatie te komen. Dat vraagt tijd, een respectvolle bejegening, geduld, luisteren, lang luisteren, goed luisteren. Alleen: die tijd is hen niet gegeven. Hun caseload is te hoog, de volgende cliënt wacht, de net gelegde broze verbinding kan niet worden verdiept. Ofwel: de relationele continuïteit in de frontlinie van het sociaal werk staat onder druk. Het is een belangrijk motief voor een groeiend aantal sociaal werkers om er het bijltje bij neer te gooien. Als de kern van het vak wegvalt – betekenisvol contact kunnen maken om mensen weer perspectief te geven - dan stoppen ze ermee.

Meld je hier aan voor de Agenda van het Sociaal Werk 2023

Buurtverbinders

Niet alleen in praktijken van hulpverlening gaat het over verbinden, en de frustraties die dat met zich meebrengt, ook daarbuiten. Ook in het alledaagse leven van mensen in wijken en buurten zijn er verbindingstekorten. Te veel mensen leven geïsoleerd. Geen geld, geen contacten, geen perspectief. Ze ontberen vitale relaties. De massieve aandacht voor armoede en eenzaamheid komt niet uit de lucht vallen. Om die reden zien we tal van initiatieven van buurtverbinders. Samenlevingsopbouw (‘community building’) beleeft een revival. Op een groeiend aantal plekken pogen professionals met vrijwilligers mensen te verbinden en te laten aanhaken bij sociale netwerken. Kom erbij, samen staan we sterk, we zijn op de wereld om elkaar te helpen niet waar? Maar gemakkelijk is dat niet, omdat we meer dan voorheen gescheiden zijn gaan wonen, leven en werken. Ons onderwijsbeleid zet jonge mensen te snel apart en beperkt segregatie te weinig, ons woonbeleid moeten we opnieuw uitvinden (het ministerie van volkshuisvesting hadden we afgeschaft), ons arbeidsmarktbeleid produceert werkende armen, ons sociale zekerheidssysteem vraagt fundamentele herijking – reëler, eenvoudiger, menselijker. Ofwel: net als de sociaal werkers in hun individuele contacten, staan buurtverbinders voor een bijna onmogelijke opgave. Hoe personen met elkaar te verbinden met zulke tegenkrachten?

Oproep: deel jouw best practices met ons!

Structurele maatregelen

Wil de relationele continuïteit daadwerkelijk van de grond komen, dan vraagt dat om meer structurele maatregelen. Het is vaak gezegd en geschreven dat het sociologische perspectief de afgelopen decennia verdrongen is door het psychologische perspectief. We zouden bijvoorbeeld geen verbinding kunnen maken omdat we empathie en soft skills ontberen om met de ander in contact te komen. Dus allemaal op een cursus emotionele intelligentie, maar daar ligt maar een beperkt deel van de sleutel. De socioloog Abram de Swaan heeft in zijn magnum opus Zorg en de Staat (1989) beschreven hoe moderne verzorgingsstaten zijn ontstaan. Op het omslag van zijn boek staat het schilderij van de Barmhartige Samaritaan van Vincent van Gogh. Het is de verbeelding van de naastenliefde. De directe hulp van aangezicht tot aangezicht. Die hulp is grotendeels in handen gekomen van de overheid en heeft mensen uit vernederende vormen van afhankelijkheid bevrijd, grote groepen geëmancipeerd en gunsten in rechten veranderd. Nu piepen en kraken de complexe gebureaucratiseerde systemen van de verzorgingsstaat. Ze werken onvoldoende. Vallen we terug in de willekeur en het gunstkarakter van oude naastenliefde-praktijken, of lukt het ons om - in de woorden van de sociologe Monique Kremer - een ‘verbindende verzorgingsstaat’ te realiseren? Die bijvoorbeeld de condities schept voor het leggen van betekenisvol contact door sociaal werkers? Nu is het moeilijk om iemand goed te helpen als daarvoor de tijd ontbreekt en de persoon in kwestie maar door één ding is geobsedeerd: hoe komen ik en mijn kinderen in hemelsnaam de dag door?

Blog door Radboud Engbersen, Movisie-expert sociale basis