1. Gevolgen op individueel niveau

Mentale gevolgen

De machtsovername in Afghanistan heeft natuurlijk allereerst gevolgen voor mensen die nu moeten vluchten. Maar ook voor Afghaanse Nederlanders, die in eerdere perioden het land ontvluchtten en hier een nieuw leven hebben opgebouwd. Onzekerheid en zorgen over het lot van familie, vrienden en kennissen in Afghanistan kan een grote mentale impact hebben. Trauma's uit het eigen verleden kunnen opspelen of het eigen vluchtverleden opnieuw doen beleven. Vanzelfsprekend heeft dat gevolgen voor hun welbevinden.   
 
Sociaal professionals en professionals in de veiligheidssector kunnen dan ook bedenken dat de crisis in het land van herkomst veel losmaakt bij mensen uit de Afghaans-Nederlandse gemeenschap. Professionals kunnen extra aandacht voor hen hebben, contact zoeken om te vragen hoe het gaat, signaleren waar het niet goed gaat en waar nodig ook proactief ondersteuning bieden of doorverwijzen. Het werkt daarbij goed om samen te werken met organisaties van Afghaanse Nederlanders. Zij weten meestal het beste wat er speelt en waar mensen behoefte aan hebben. Ook buren, de school van de kinderen, de sportclub of de buurtvereniging kunnen iets doen, bijvoorbeeld aandacht geven, afleiding bieden of medeleven tonen.  

Welke kennis en praktijkvoorbeelden sluiten hierbij aan?

• 'Vrijwilligers spreken letterlijk en figuurlijk de juiste taal' | Kennisplatform Integratie & Samenleving (kis.nl): Onderzoek naar hoe professionals en organisaties van Nederlanders met een vlucht- of migratieachtergrond duurzaam kunnen samenwerken.   
• Praktijkvoorbeelden van organisaties van Afghaanse Nederlanders:
  • Voice of All Women in Rotterdam en omgeving zet zich in voor Afghaanse vrouwen en hun families in Nederland. Zij weten van binnenuit wat speelt en wat nodig is.  
  • Keihan is een initiatief van Afghaans-Nederlandse studenten die naar aanleiding van de situatie recent een support group opzette en mensen uitnodigde om samen te komen en zorgen en verdriet te delen.  
• Movisie Academie: Introductie intercultureel vakmanschap voor sociaal professionals (KIS): een e-learning voor sociaal professionals die werken in een superdiverse omgeving.   

Een uitdaging voor alle partijen is om vanuit hun verantwoordelijkheid bij te dragen aan een voorspoedige inburgering

Inburgering  

Nederland heeft inmiddels veel ervaring met de opvang en inburgering van nieuwe groepen vluchtelingen. Daarbij zijn veel lessen geleerd op diverse terreinen. Uit een recent SCP-rapport blijkt dat hoe langer de opvang duurt, hoe ongunstiger dat is voor de mentale gezondheid, de beheersing van de Nederlandse taal en vooral de arbeidsmarktpositie van mensen met een verblijfstatus. Een uitdaging voor alle betrokken partijen is om de geleerde lessen ter harte te nemen en vanuit hun verantwoordelijkheid bij te dragen aan een voorspoedige inburgering. De nieuwe inburgeringswet biedt daarbij houvast. Veel partijen hebben een rol en verantwoordelijkheid in verschillende domeinen. Denk aan het leren van de taal (taalinstituten, taalmaatjes), kennis van de waarden van de Nederlandse rechtsstaat (inburgeringscursus, VluchtelingenWerk), huisvesting (gemeenten, COA), gezondheid en opvoeding en onderwijs (scholen en koepelorganisaties) en toeleiding naar de arbeidsmarkt (gemeenten, werkgevers).

Welke kennis en praktijkvoorbeelden sluiten hierbij aan?

•  De afgelopen jaren is er veel kennis ontwikkeld. Dit is onder andere gebundeld op Movisie.nl bij het thema Vluchtelingen en op de website van KIS in de kennisdossiers van Vluchtelingen en Integratie en inburgeringsbeleid. Daarnaast is er ook veel kennis te vinden via de kennisorganisaties als Pharos en VluchtelingenWerk en van de rijksoverheid, onder andere voor het Programma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt (VIA).
• Infographic Wet inburgering 2021 | Kennisplatform Integratie & Samenleving (kis.nl): Infographic met tips en informatie uit vijf jaar lang onderzoek naar arbeidstoeleiding van statushouders.
• K!xWorks: Voorbeeld project gericht op loopbaan oriëntatie en samenwerking met werkgevers om kansen te creëren.
• Sarban: Praktijkvoorbeeld van maatschappelijke ondernemerschap van een Afghaans-Nederlandse restauranteigenaar die een steentje willen bijdragen en vluchtelingen helpt hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten.

2. Gevolgen voor de (Afghaanse) gemeenschap

Roering in de gemeenschap

Sinds begin jaren ‘80 wonen er in Nederland mensen die Afghanistan in eerdere perioden ontvluchtten en hier een nieuw leven hebben opgebouwd. Zij zien machteloos toe wat er gebeurt in hun land van herkomst en willen íets doen. Dat uit zich op verschillende manieren. Zo zagen we hoe een paar duizend Afghaanse Nederlanders deelnamen aan een demonstratie op de Dam om aandacht te vragen voor de situatie in Afghanistan en het kabinet op te roepen Afghaanse vluchtelingen ruimhartig te bejegenen.

De wens om iets te doen resulteert ook in diverse inspirerende initiatieven van Afghaanse Nederlanders om geld en spullen in te zamelen of om hun hulp aan te bieden in opvangcentra om nieuwe vluchtelingen te helpen. Vaak samen met andere Nederlanders die solidair zijn en ook willen helpen.  

Het kan een kans zijn om sociale cohesie te versterken

Door goed contact met zogenoemde sleutelpersonen in de gemeenschap kunnen sociaal professionals zicht krijgen op wat er leeft en daarop anticiperen. Bijvoorbeeld door deze initiatieven voor vluchtelingen te ondersteunen. Het kan een kans zijn om sociale cohesie te versterken: verbinding te maken met andere burgers die solidair zijn. Sociaal werkers en medewerkers in opvanglocaties kunnen ook mogelijkheden creëren voor mensen die iets willen doen. Afghaanse Nederlanders die eerder hun land ontvluchtten hebben ervaring opgedaan en hun weg gevonden in de Nederlandse samenleving en kunnen do’s en don'ts delen met de nieuwkomers.

Welke kennis en praktijkvoorbeelden sluiten hierbij aan?

• www.deWijkverbinder.nl: een online tool met praktische kennis en aanpakken voor het creëren van verbinding onder andere door samenwerken aan een gemeenschappelijk doel.
• Welke organisaties houden zich bezig met de ondersteuning van vluchtelingen in diverse gemeenten? | Kennisplatform Integratie & Samenleving (kis.nl): een lijst met lokale organisaties en burgerinitiatieven voor vluchtelingen.
• Theorieën en aanpakken van polarisatie | Kennisplatform Integratie & Samenleving (kis.nl): Kennis over hoe je kunt omgaan met polarisatie gebundeld in een publicatie.
• Wat zijn sleutelfiguren? Wat is hun rol in het voorkomen van polarisatie en radicalisering? | Platform JEP
•  'Salam, bent u Afghaans? Kunt u mij helpen?' | Volzin: Persoonlijke column over de impact van de crisis in Afghanistan op Afghaanse Nederlanders.  

3. Gevolgen voor de samenleving

Sociale cohesie onder druk

Alhoewel veel Nederlanders positief staan tegenover het opvangen van vluchtelingen (Nieuwsuur, nos.nl), kan er ook weerstand ontstaan bij inwoners in wijken waar vluchtelingen worden opgevangen. Die weerstand kan escaleren, zowel in acties richting gemeente als tegen vluchtelingen. De gebeurtenissen in Harskamp hebben dit laten zien. Hoewel we in dergelijke acties soms ook racistische uitingen zien, blijken de onderliggende oorzaken vaak van andere aard. Angst, onbekendheid, zorgen, verliesgevoelens of boosheid kunnen ertoe leiden dat mensen minder positief over andere groepen denken of hen zelfs vijandig bejegenen. Inwoners kunnen het gevoel hebben geen inspraak te hebben gehad of zijn boos over woningtoewijzing. Dit zet leefbaarheid, sociale cohesie en ervaren veiligheid onder druk en heeft gevolgen voor integratie en inburgering. Afghaanse vluchtelingen kunnen hierdoor het gevoel krijgen dat ze niet welkom zijn. Er zijn ook positieve reacties, bijvoorbeeld in Heumensoord waar honderden Nijmegenaren klaar stonden om Afghaanse evacués te helpen. En onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen laat zien dat mensen die dichtbij of in de buurt van een azc wonen, positiever tegen asielmigranten aan kijken dan mensen voor wie dat niet geldt. Asielzoekerscentra deel uit laten maken van de buurt is het geheim van de smid, zo schrijft Monique Kremer, voorzitter van de adviescommissie voor vreemdelingenzaken.

Voor gemeenten is het van belang helder te communiceren en transparant te zijn over het beleid. Voor sociaal professionals ligt er de uitdaging om maatschappelijke initiatieven die gericht zijn op verbinding en het versterken van sociale cohesie te stimuleren en te ondersteunen. Ook is het belangrijk om de zorgen en weerstand van bewoners serieus te nemen, te onderzoeken waar deze vandaan komen en vervolgens constructief met hen in gesprek te gaan. Zo kan het slim zijn om vanuit de gemeente al in een vroeg stadium in een wijk met meerdere stakeholders en bewoners in gesprek te gaan.