Waardevol werken: het alternatief voor de reguliere arbeidsmarkt
De huidige aanpakken om mensen in een kwetsbare positie aan een betaalde baan te helpen werken onvoldoende en sluiten niet goed aan op de behoeften van deze mensen. Dit blijkt uit twee onderzoeken die het afgelopen jaar zijn verschenen rond de Participatiewet. Teveel mensen blijven daardoor aan de kant staan. Het is tijd voor een alternatieve aanpak.
Berenschot heeft in het rapport Onderzoek infrastructuur sociaal ontwikkelbedrijven de huidige infrastructuur van sociaal ontwikkelbedrijven en de rol van deze bedrijven bij de uitvoering van de Participatiewet in kaart gebracht. Op basis van een aantal scenario’s worden de te maken keuzes voor de landelijke en lokale politiek in beeld gebracht. Het onderzoek richt zich voornamelijk op bestuurlijke, juridische en organisatorische aspecten rond de ontwikkelbedrijven.
Rol van ontwikkelbedrijven verschilt
De rol van de bedrijven blijkt per gemeente nogal te verschillen. In sommige gemeenten hebben de sociaal ontwikkelbedrijven alleen de opdracht om beschutte arbeid uit te voeren. In andere gemeenten moeten de bedrijven mensen met een beperking aan de slag helpen bij reguliere werkgevers en hen bij die werkgevers begeleiden. En bij een beperkt aantal gemeenten zijn de bedrijven verantwoordelijk voor de ondersteuning van de gehele doelgroep van de Participatiewet.
De onderzoekers van Berenschot constateren drie belangrijke knelpunten:
- Ten eerste hebben veel gemeenten en/of regio’s de ondersteuningsinfrastructuur voor de Participatiewet en de rol van het sociaal ontwikkelbedrijf daarin onvoldoende ingericht. Ook hebben sociale diensten en sociaal ontwikkelbedrijven vaak geen duidelijke plannen om de doelen van de Participatiewet te realiseren.
- De financiering is complex. Voor gemeenten en sociaal ontwikkelbedrijven is vaak niet duidelijk hoe groot het budget is voor de uitvoering van de Participatiewet. De financiering is niet specifiek geoormerkt en het budget kan van jaar tot jaar verschillen. Dit leidt tot aarzeling in de beleidsvorming en structureel geldtekort bij de ontwikkelbedrijven.
- Veel gemeenten hebben naast de beperkte doelgroep van beschut werk geen voorziening voor mensen die nog niet duurzaam bij reguliere werkgevers aan de slag kunnen. Volgens gemeenten en sociale ontwikkelbedrijven gaat het om een grote en groeiende groep.
Belangrijkste conclusie
Deze laatste conclusie is wat Movisie betreft de belangrijkste uitkomst van dit onderzoek. Er is een grote en groeiende groep mensen die het nog niet lukt om op de reguliere arbeidsmarkt een plek te vinden en die ook niet bij sociale ontwikkelbedrijven terecht kunnen.
De nieuwe Participatiewet moet beter aansluiten op het leven van mensen met een bijstandsuitkering en hun problematiek
Focus op betaald werk te groot
Het onderzoek Een brede blik op bijstand dat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) eveneens in juni 2023 publiceerde, toont aan dat de focus op betaald werk in de Participatiewet te groot is en onderstreept de noodzaak om deze wet fundamenteel te herzien.
Veel gemeenten richten zich vooral op mensen die relatief makkelijk naar werk begeleid kunnen worden. Veel bijstandsgerechtigden kampen echter met meerdere problemen. Ze hebben met name te maken met arbeidsbeperkingen, schulden en gezondheidsproblematiek, waardoor uitstroom naar betaald werk vaak niet realistisch is. Door alleen te focussen op betaald werk worden deze mensen niet altijd goed geholpen. De nieuwe Participatiewet moet volgens het SCP beter aansluiten op het leven van mensen met een bijstandsuitkering en hun problematiek.
Belangrijkste conclusie
De ondersteuning vanuit de Participatiewet moet zich volgens het SCP niet alleen focussen op betaald werk. Deze moet aansluiten bij wat bijstandsgerechtigden nodig hebben om volwaardig mee te kunnen doen in de samenleving. Ook andere vormen van participatie, bijvoorbeeld vrijwilligerswerk komen daarbij in beeld.
De inclusieve arbeidsmarkt
Beide conclusies onderschrijven de behoefte aan een inclusieve arbeidsmarkt. Het alternatief voor de reguliere arbeidsmarkt waarin iedereen die kan en wil werken, mag en kan deelnemen. In de inclusieve arbeidsmarkt heeft werk, en in brede zin participatie, meer dan alleen een economische waarde. Minstens zo belangrijk is de maatschappelijke waarde; de zingeving die werken kan geven. Werk, ook onbetaald, is van grote invloed op de bestaanszekerheid. Daarnaast is er een sterke wisselwerking tussen werk, welzijn, gezondheid en sociaal functioneren.
De inclusieve arbeidsmarkt impliceert een andere kijk op werk. Gemeenten, maatschappelijke ondernemers en organisaties proberen deze vorm te geven onder de noemer ‘waardevol werken’ met behulp van experimenten van onderaf. Movisie heeft de relevante kennis en opgedane ervaringen verzameld in een tweetal publicaties: Waardevol werken. De stand van zaken en Waardevol werken voor iedereen. Alles wat je altijd al wilde weten over waardevol werken.
Waardevol werken. De stand van zaken.
Deze publicatie laat met diverse voorbeelden de maatschappelijke waarde en zingeving zien die werken kan geven. En beschrijft hoe een aantal gemeenten en organisaties de Participatiewet uitvoert en tegelijk ook probeert om andere problemen op te lossen waarmee uitkeringsgerechtigden worstelen.
Waardevol werken voor iedereen. Alles wat je altijd al wilde weten over waardevol werken
In deze kennissynthese vind je onder andere een overzicht van verschillende vormen van werken met behoud van uitkering en van de groepen die moeilijk toegang krijgen tot de arbeidsmarkt. Ook vind je informatie over relevante wet- en regelgeving. De kennissynthese bevat verschillende op zowel wetenschap als praktijk gebaseerde visies en ideeën over hoe werk waardevol anders kan worden vormgegeven. En de voorwaarden waaraan waardevol werken moet voldoen. Met als uiteindelijk doel: een inclusieve arbeidsmarkt die voor iedereen toegankelijk is.
