Wat vind jij interessant aan zingeving? 

‘Van jongs af aan ben ik al geïnteresseerd in zingeving. Het gaat er niet om wat je overkomt, maar hoe je ermee omgaat. Blijkbaar hebben wij als mensen het vermogen om dingen op zo’n manier te beleven dat we er juist wel of geen chocola van kunnen maken. Waarom lukt dat sommige mensen wel en anderen niet? En hoe kunnen we elkaar daarin steunen? Dat vind ik interessante vragen.’ 

En waarom lukt het de een wel en de ander niet?

‘We weten dat emoties effect hebben. Als je bang bent, is het moeilijk je open te stellen. Dan handel je krampachtig en sluit je je af. Het speelt ook mee wat voor leven mensen gehad hebben. Of ze geleerd hebben om met verlies om te gaan of over dingen te praten. Ook speelt het een rol of mensen zich veilig voelen en een netwerk om zich heen hebben waar ze steun aan hebben. Ieder mens is uniek. Daarom moet je steeds kijken: wie heb je voor je en hoe kom je erachter wat iemand nodig heeft?’ 

Innerlijke ruimte is een van de belangrijkste vertrekpunten van goede zingeving.

Wat is jouw ervaring?

‘Aan het begin van mijn carrière heb ik in verpleeghuizen onderzoek gedaan naar de zorg voor stervenden. Ik heb geprobeerd om in deze tijd iets te bieden waar mensen houvast aan hebben. Ik zag dat ongeneeslijk ziek zijn iets heel existentieels is, dat raakt de grotere zinvragen. Sommigen mensen kunnen daar makkelijk over praten, anderen niet. Maar het speelt altijd een rol, ook voor naasten. Als je iemand verliest die belangrijk voor je is, dan doet dat ook iets met jouw levenslust.’ 

Hoe begin je een zingevend gesprek? 

‘Als je in gesprek wilt komen over zingeving, is het misschien wel het belangrijkste om je open te stellen. Om ruimte te maken in jezelf, goed te luisteren en niet bang te zijn voor de dingen die op tafel komen. Die houding van luisteren noem ik innerlijke ruimte. Dat is naar mijn idee een van de belangrijkste vertrekpunten van goede zingeving bij zorg.’  

Je hebt een diamantmodel ontwikkeld. Waarom? 

‘Ik ontdekte dat veel mensen bij het zoeken naar zingeving heen en weer worden getrokken, bijvoorbeeld tussen het vasthouden en loslaten van naasten. Dat zijn lastige processen. Naar aanleiding van die inzichten heb ik het diamantmodel ontwikkeld. Het model geeft houvast voor mensen om hun eigen proces te begrijpen, een proces waarin ze heen en weer getrokken worden. Het maakt duidelijk wat van waarde is, zodat ze op basis daarvan keuzes kunnen maken.’ 

Het gaat er niet om wat je overkomt, maar hoe je ermee omgaat.

Voor wie is dit model? 

‘Ik heb het ontwikkeld voor mensen in de palliatieve fase, maar inmiddels is het verbreed naar meerdere domeinen. In het boek ‘Zingeving in zorg en welzijn’ wordt het model uitgelegd voor verpleegkundigen en sociaal werkers, toegepast op verschillende domeinen in de zorg. Niet alleen de palliatieve zorg, maar bijvoorbeeld ook neurologie en verslavingszorg. Door met dat model in je achterhoofd te luisteren, kom je op ideeën hoe je een gesprek kunt voeren.’ 

Helpt zingeving in tijden van corona? 

‘De afgelopen twee jaar lag de focus op de lichamelijke dimensie van gezondheid. Maar als je kijkt naar wat mensen echt nodig hebben, speelt de sociale dimensie ook een grote rol. Niet voor niets deden psychiaters bij de laatste lockdown de oproep om het onderwijs weer open te laten gaan. Er is de afgelopen periode veel niet goed gegaan. Kijk naar het isolement in de verpleeghuizen, daar speelde zingeving een grote rol. En waar kun je je inspiratie nog vandaan halen als de hele cultuursector dichtgaat?’

Wat ging er mis tijdens de pandemie? 

‘We hebben onderzoek gedaan naar het effect van de coronacrisis bij verschillende kwetsbare groepen. We ontdekten dat er te weinig is gepraat met de mensen om wie het gaat. Die gesprekken leveren een ander beeld op dan wat er vanuit de overheid is besloten. Zingeving speelt daarbij een grote rol. Er waren mensen die zich afvroegen wat het leven nog voor zin heeft als er toch niemand op bezoek mag komen. Ik vind dat je iedereen zelf moet laten beslissen hoe ze met dingen om willen gaan. Niemand weet wat een naaste voor iemand betekent. Praat met mensen, luister wat voor hen betekenisvol is en waarvoor zij risico durven te nemen. Alleen overleven is geen leven, het holt je zingeving uit. Ik vrees dat er nog een hele berg aan psychische klachten en problematiek achter de coronagolf aankomt.’ 

Welke tips heb je voor sociaal professionals? 

‘Luisteren is belangrijker dan praten. Een aandoening kan er van de buitenkant ernstig uitzien, maar het is vooral belangrijk om je open te stellen wat het écht voor iemand betekent. Een patiënt is daarnaast nooit los te zien van de naasten. Veel mensen ontlenen zin en houvast aan de relatie met anderen. Investeer daarin, samenhang is belangrijk. Ik denk overigens dat veel mensen in het sociaal domein dit al goed doen. Al weet ik ook dat mensen opgeleid worden om dingen te doen. Terwijl de wijsheid soms juist zit in het laten. En in het luisteren.’ 

Verder lezen
‘Zingeving in zorg en welzijn’, door René van Leeuwen, Carlo Leget, Marjoleine Vosselman, Boom uitgevers Amsterdam.  

Foto: Carlo Leget, gemaakt door Eva Leget