Kuiper: ‘Energiearmoede is eigenlijk gewoon armoede. De sociale uitsluiting van mensen die niet rond kunnen komen, verergert. In een koud huis nodig je natuurlijk niemand uit. Al het 'niet noodzakelijke' wordt als eerste geschrapt, denk aan sport- of cultuuractiviteiten voor de kinderen. Terwijl dat juist zo belangrijk is voor hun ontwikkeling. Daar doen zij positieve ervaringen op en krijgen een netwerk. Deze kinderen gaan zo van -5 achterstand naar -10. Armoede levert daarnaast veel stress op: mensen komen voor onmogelijke keuzes te staan, bijvoorbeeld tussen eten of warmte, allemaal basisbehoeften.

Daarnaast zie je een nieuwe groep, die het tot nu toe nog wel redde, ook over de helling gaan. Hier zou je nog wel van energiearmoede kunnen spreken. Zij kunnen de stijgende kosten niet op structurele basis meer opbrengen. Die mensen zitten klem en voelen zich machteloos. De tweedeling neemt zowel in cultureel als in financieel opzicht toe. De armen worden armer en de rijken worden rijker - mede door subsidies op verduurzamingsmaatregelen en het daardoor verminderde energieverbruik. Dit brengt veel persoonlijk leed mee, maar het is natuurlijk ook gevaarlijk voor de sociale samenhang van en de inclusie in de samenleving.’

Welke lokale initiatieven op dit gebied vind je interessant en kansrijk?

‘De FIXbrigades bijvoorbeeld, mensen die langskomen om te inventariseren wat er mogelijk is qua energiebesparing in woningen en dit voor een laag bedrag kunnen “fixen”. Maar ook energiecoöpera-ties in handen van burgers zelf zijn heel interessant. De winst van deze coöperaties vloeit terug in de lokale gemeenschap en versterkt deze. Dat zijn prachtige ontwikkelingen die bijdragen aan burgerkracht en aan de sociale kwaliteit van de samenleving.

Daarnaast zie je particuliere initiatieven zoals de bestuurder van ziekenhuis OLVG in Amsterdam die een fonds wil oprichten voor medewerkers en daarvoor samen met de mensen met de hoge salarissen geld in de pot wil stoppen. Let wel: bij zo’n 5 tot 10 procent van de zorgmedewerkers is sprake van loonbeslag! Na de intensieve coronaperiode, kwam dit er nog eens bovenop. Dat doet iets met de veerkracht van men-sen. Hoe lang gaan mensen dit nog volhouden?

'Mensen worden letterlijk in hun leefgebied en veiligheid bedreigd'

Mooi is ook het initiatief van Sandra Nap: warme douche. Sandra startte een crowd- funding om zoveel mogelijk gezinnen een energiezuinige douchekop te geven. Ook branche- en maatschappelijke organisaties agenderen dit, zoals de Landelijke Armoede-coalitie. En we zien dat de woon- en klimaatbeweging zich hardmaakt voor rechtvaardig beleid op dit vlak. Dat helpt om de stem van die mensen die niet de ruimte en “articulatiemacht” hebben, toch te laten doorklinken in Den Haag. Ook het sociaal werk kan hier lokaal, bijvoorbeeld rondom de energietransitie, een belangrijke rol in spelen. We zien dus dat partijen die zich richten op sociale rechtvaardigheid en op duurzaamheid, elkaar steeds beter weten te vinden en gaan versterken.’

Wat doet Movisie op dit gebied?

‘Movisie richt zich op sociale vraagstukken. Als je kijkt naar de impact van de klimaat- en ecologische crisis, is dat óók een sociaal vraagstuk. Door een netwerk van koplopers op het vlak van de energietransitie, ook SWN en BPSW zijn hierin actief, zijn we gevraagd aan te sluiten en kennis te ontwikkelen op dit vlak. Al snel merkten we ook dat het vraagstuk breder is dan de energietransitie: denk aan de ernstige overstromingen in Limburg en de aardbevingsschade van mensen in gaswinningsgebieden. Mensen worden letterlijk in hun leefgebied en veiligheid bedreigd, ook in Nederland.

'Sociaal werkers 'moeten' zich verdiepen in de gevolgen van de klimaat- en biodiversiteitscrisis'

Het is belangrijk dat sociaal werkers hier kennis van hebben, ofwel 'klimaatgeletterd' zijn (kennis hebben van de ernst van de situatie, red.). Daarom hebben we een online leerreeks verzorgd en een de publicatie Groen sociaal werk gemaakt, die je op onze website kunt vinden.’

Wat kunnen sociaal werkers doen? 

‘In Nederland zie je dat de rol van sociaal werk, voornamelijk opbouwwerk, steeds meer aandacht krijgt in de energietransitie. Koplopers zoals Versa Welzijn en de Tintengroep spelen hierin een belangrijke rol. Ook is het belangrijk dat de aandacht verschuift naar de kant van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Dit raakt rechtstreeks aan sociale rechtvaardigheid en mensenrechten. Zoals het nieuwe mensenrecht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu. Als je naast een snelweg woont, geen toegang hebt tot groen, of vanwege de chemische stof PFAS geen groente uit je volkstuin mag eten of borstvoeding mag geven, dan betekent dit nogal wat voor de kwaliteit van leven.

Sociaal werkers 'moeten' zich dus verdiepen in de gevolgen van de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Wat betekent dit voor de mensen voor wie zij werken en hoe kun je voorkomen dat sociale on-gelijkheidsverschillen toenemen? Gemarginaliseerde groepen hebben minder sociaal, mentaal, fysiek en/ of financieel kapitaal om extreme hitte of overstroming te overleven. Sociaal werkers kunnen mensen informeren en voorlichten over klimaatverandering en hoe zij zich daaraan kunnen aanpassen. Maar ze moeten ook sociale rechtvaardigheid op dit vlak nastreven. Je ziet dan ook dat het eco-social work steeds hoger op de agenda komt. Daarbij gaat het om erkenning en waardering voor de onderlinge verbondenheid tussen al wat leeft en een sociaal rechtvaardige balans daartussen, in plaats van een primaire focus op alleen de mens.’

Wat kunnen gemeenten doen?

‘Net als sociaal werkers kunnen zij de ernst en de impact van de situatie agenderen in Den Haag. Daarnaast kunnen zij bijdragen aan klimaatgeletterdheid, burgers in de vorm van een burgerberaad optimaal betrekken bij beleid. In Amsterdam is hier een geslaagd experiment mee geweest. En ook kunnen zij actief burgerschap op dit vlak faciliteren en stimuleren en een rol toebedelen aan sociaal werk. Ze kunnen als gemeentelijke organisatie zelf verduurzamen - ook qua inkoop en standaard elk beleid toetsen op de impact ervan op klimaat, biodiversiteit en sociale vraagstukken. En daarnaar gaan handelen natuurlijk.’

Wat zou de overheid (verder) kunnen doen?

‘Eigenlijk moet de regering bewust positief over het eigen graf heen regeren. Nu doet ze dat eigenlijk ook, maar met levensbedreigende gevolgen. Zij steunt bijvoorbeeld de fossiele industrie met 17,5 miljard euro aan subsidies en fiscale voordelen. Dat is een gevaar voor de toekomst van onze kinderen en voor het leven van mensen aan de andere kant van de wereld vanwege de opwarming van de aarde en de milieuvervuiling.

'Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies raken rechtstreeks aan sociale rechtvaardigheid en mensenrechten.'

In Pakistan staat een derde van het land onder water en 33 miljoen Pakistanen zijn getroffen. Dat is rechtstreeks een gevolg van de uitstoot van de rijke westerse wereld. Benut die 17,5 miljard dus om Nederland te verduurzamen en de armoede op te heffen, maar ook voor internationale solidariteit met landen als Pakistan. Wees een lichtend voorbeeld voor de rest van Europa.

We hebben steeds meer oog voor hoe alles met elkaar samenhangt. Laten we daarom veel meer oog hebben voor de complexiteit van de dingen. Maak geen beleid rondom single issues, maar maak een totaalplan voor hoe wij op sociale wijze kunnen gaan leven binnen de grenzen van de aarde. Betrek 'boeren, burgers én buitenlui' bij een plan dat gebaseerd is op wetenschappelijke kennis, dat aansluit bij wensen, behoeften en zorgen van mensen zelf en dat het algemeen belang dient. Het burgerberaad waar Eva Roovers zich hard voor maakt, is een sterk middel om uit de politieke impasse te komen.’