Projectmedewerker Daphne van Eden blikt terug op de netwerkbijeenkomsten: ‘In totaal zijn we drie keer bij elkaar geweest. Dat werkt heel goed omdat deelnemers daarmee de kans krijgen om in de eigen praktijk te reflecteren op wat ze te horen krijgen en in de volgende bijeenkomst hun aangescherpte gedachten kunnen delen.’ 

Overal op hun gemak

Een verrijkend inzicht dat een van de deelnemers opdeed dankzij het leernetwerk was het besef dat toegankelijkheid geen luxe of extraatje is. ‘Dat leerde ik uit een presentatie over het VN-verdrag: toegankelijkheid is gewoon een recht. Voor mensen met een lichamelijke beperking zouden we het bijvoorbeeld niet bijzonder moeten vinden dat ze met de trein kunnen reizen. En voor mensen met een licht verstandelijke beperking zijn openbare activiteiten idealiter standaard zo laagdrempelig dat zij zich er welkom en op hun gemak voelen.’

Keycord

Een goed voorbeeld dat helpt om een welkom gevoel te creëren is de Zonnebloem Keycord die mensen met een onzichtbare beperking kunnen dragen. Naast een groeiend aantal gemeenten nemen ook organisaties als Schiphol, bioscopen en de Tweede Kamer deel. Zij trainen hun medewerkers in een laagdrempelige en passende houding. Kijken naar een trainingsvideo van zeven minuten blijkt al genoeg, zo vertelde een van de leernetwerkdeelnemers tijdens een presentatie. Als reactie kwam de vraag of het niet stigmatiserend werkt, als je zo’n keycord draagt. ‘Waarom zouden we het niet omdraaien? Waarom dragen juist de mensen die getraind zijn hem niet?’ Een terechte vraag, waar ook al een antwoord op is: zij kunnen de supporter-variant van het keycord dragen.

Signalenkaart

Een handvat waarmee gemeenten lvb-vriendelijker kunnen werken, is de LVB signalenkaart. Deze kaart maakt het voor uitvoerende professionals makkelijker om een lvb te herkennen en vooral ook om hier op een passende manier mee om te gaan. ‘Een van de tips’, vertelt Van Eden, ‘is dat je vooral de feiten moet benoemen. Bijvoorbeeld dat je merkt dat iemand al een paar keer te laat is gekomen. Of dat je merkt dat een brief niet goed is begrepen. Zonder dat je expliciet lvb benoemt, komt er dan vaak wel een gesprek op gang waarin iemand bijvoorbeeld vertelt over hoe het vroeger op school ging.’

Ervaringsdeskundigheid

Ook tijdens de afsluitende bijeenkomst op 23 november viel er veel te leren. Zoals het verschil tussen ervaringsdeskundigheid en ervaringskennis, dat Movisie-expert Margit van der Meulen toelicht en dat relevant is voor gemeenten die willen samenwerken met mensen met een licht verstandelijke beperking. ‘Ervaringskennis heb je als je hebt geleerd om te reflecteren op je eigen ervaringen en op die van anderen. Als je vertelt over wat jou geholpen heeft om uit een bepaalde situatie te komen, dan deel je ervaringskennis. Ervaringsdeskundigheid heb je als je ervaringskennis bewust en methodisch in kunt zetten voor anderen. Dat kan zijn als hulpverlener of als beleidsbeïnvloeder, maar bijvoorbeeld ook als onderzoeker of voorlichter. Scholing van ervaringsdeskundigen gebeurt op een opleiding of in de praktijk.’

‘Neem je als gemeente ervaringsdeskundigheid serieus, dan wil je dat het op een gelijkwaardige manier gebeurt. In een betaalde functie’

Positie

Naast deze verschillende rollen die een ervaringsdeskundige kan hebben, speelt ook diens positie een belangrijke rol. Van der Meulen: ‘Neem je als gemeente ervaringsdeskundigheid serieus, dan wil je dat het op een gelijkwaardige manier gebeurt. In een betaalde functie.’ Dit blijkt nog niet vanzelfsprekend in alle gemeenten. In een van de gemeenten geldt sinds een paar jaar wel dat er in elk buurtteam tenminste één ervaringsdeskundige collega moet zitten, maar dat is in de praktijk nog niet het geval. In een andere gemeente heeft elk buurtteam inmiddels wel een ervaringsdeskundige collega, maar gaat het nog niet zo vaak om iemand met een licht verstandelijke beperking. Voor een kleinere gemeente is het überhaupt lastig om diversiteit te realiseren in het team van ervaringsdeskundigen. 

Kwartiermaken

De gemene deler bij kleinere en grotere gemeenten is dat de aansluiting met de andere collega’s in alle gevallen nog lastig is. ‘Kwartiermaken is dus van het grootste belang’, benadrukt Van der Meulen: ‘Je maakt de grond vruchtbaar zodat de zaadjes tot bloei kunnen komen. Dat betekent dat zowel het management team van de gemeentelijke organisatie als de wethouders overtuigd moeten zijn van de waarde van werken met ervaringsdeskundigen. Als je ervaringsdeskundigen in dienst neemt en denkt dat het vanzelf wel goed gaat, dan vraag je het zwaarste om te doen van je meest kwetsbare medewerkers.’ 

Niet kwetsbaar

Het woord ‘kwetsbaar’ roept een belangrijke toevoeging op. ‘Het gaat echt niet altijd over kwetsbare collega’s’, zegt een van de deelnemers. ‘Ervaringsdeskundige collega’s hebben een andere achtergrond dan de meeste collega’s en daardoor kijken ze vanuit een ander perspectief. We erkennen allemaal hoe vernieuwend en waardevol dit kan zijn, maar tegelijkertijd schuurt het wel eens met de gangbare visie en werkwijze, en dat maakt de samenwerking dan ingewikkeld.’

Meedenkers

Ook twee gemeenten delen hun ervaringen: Kerkrade en Vijfheerenlanden. Beleidsmedewerker Annet Joustra uit Kerkrade vertelt over onafhankelijk cliëntondersteuners, die zij Meedenkers noemen. ‘Als je als gemeente zegt dat je lvb-vriendelijk wilt zijn, waarom zou je dan zo’n ingewikkelde naam geven aan iemand die meedenkt?’, stelt Joustra retorisch. ‘We benoemen in onze uitingen geen doelgroepen, we zeggen alleen: “Ziet jouw leven er net iets anders uit?”’ Dankzij een uitgebreide publiciteitscampagne, onder meer met verhalen van mensen die eerder gebruik maakten van een Meedenker, stijgt het aantal mensen met een lvb dat er gebruik van maakt zienderogen. 

'Pas op, mijn blokjes raken overhoop'

Cognitief onder druk 

MEE Zuid-Limburg verzorgt bovendien workshops over Brain Blocks in Kerkrade, vertelt Joustra. Deze psycho-educatieve methode werd oorspronkelijk voornamelijk ingezet voor mensen met autisme en hun omgeving. ‘Maar het kan ook heel goed werken voor mensen met bijvoorbeeld niet aangeboren hersenletsel en ook voor mensen met een lvb. Ze hebben een anders, minder flexibel, werkend brein dan de meeste andere mensen.’ Brain Blocks helpt bij het zelfbegrip en voor meer begrip in de omgeving. Verder blijkt het een goed communicatiemiddel: met een eenvoudig “pas op, mijn blokjes raken overhoop”, kan iemand aangeven cognitief onder druk te staan.

Vijfheerenlanden

De gemeente Vijfheerenlanden is qua inwoneraantal misschien niet zo groot, maar de afstanden zijn dat wel, schetst adviseur Aldo Kivits. ‘De kernen Vianen, Leerdam en Meerkerk liggen aan de randen, en daartussen ligt een poldergebied met slechte busverbindingen.’ Voor de lokale inclusie agenda wilde hij toch zo veel mogelijk putten uit de ervaringen van de mensen zelf, al was het niet makkelijk om een diverse groep inwoners te vinden. ‘Uiteindelijk heb ik dertig mensen kunnen interviewen, waaronder ook mensen met een lvb. En verder hebben we in elke kern een inwonersbijeenkomst gehouden.’ 

Ervaringsparcours

‘Voor de gemeenteraadsleden hebben we een ervaringsparcours georganiseerd waarin ze zelf konden ondervinden hoe het is om in een rolstoel te zitten of slechtziend te zijn’, vervolgt Kivits. Hoewel dit niet direct met lvb-vriendelijkheid te maken heeft, en een gebruikelijke aanpak is om de bewustwording te vergroten, roept het wel reacties op. Want onderzoek laat immers zien dat het averechts kan werken. Bijvoorbeeld omdat mensen met beperkingen andere kwaliteiten vaak bovengemiddeld sterk hebben ontwikkeld. Het was bijvoorbeeld geen toeval dat een blinde persoon eens de enige was die kon vluchten uit een brandend huis vol rook.

Toetsing

Mede op basis van alle input van inwoners met een beperking ontstond het plan Onbeperkt Meedoen in Vijfheerenlanden. Kivits sluit af met een interessante afspraak, die bij wijze van spreken morgen overgenomen kan worden door andere gemeenten: ‘Alle nieuwe raadsvoorstellen worden voortaan getoetst op de vraag hoe er rekening gehouden is met mensen met een beperking.’