'Spannend om iemand in de gemeentelijke keuken te laten kijken'
Ervaringsdeskundige hulp voor gemeente
Remon van der Veen weet wat het is om in armoede te leven en zet zijn ervaring nu op een positieve manier in. Dat deed hij als ervaringsdeskundige in de Drentse gemeente Noordenveld. De ‘blik van Remon’ bracht vooral praktische tips.
‘Ik heb écht de bodem geraakt, op het laatst was mijn water zelfs afgesloten. Ik weet nog zo goed dat ik me met een klein flesje water stond te wassen. Ik dronk veel, eten deed ik nauwelijks nog. Post maakte ik al heel lang niet meer open.’
Rémon van der Veen (33) is van ver gekomen. Armoede, schulden en ggz- en verslavingsproblematiek. Hij kent die beruchte negatieve spiraal als geen ander. Inmiddels probeert hij zijn ervaringen op een positieve manier in te zetten. Met hulp van zijn omgeving en van een betrokken hulpverlener is hij opgekrabbeld. Hij heeft de mbo-opleiding tot ervaringswerker afgerond en werkt inmiddels als ervaringsdeskundige bij de organisatie Sociaal Werk De Schans in Grootegast.
In 2021 werkte hij voor een halfjaar bij de gemeente Noordenveld als ervaringswerker ‘armoede en sociale uitsluiting’. Een onderdeel van de pilot Samenwerken met ervaring, een project van Moedige Dialoog Drenthe, de Tintengroep, Sterk uit Armoede en CMO STAMM.
Wat deel je wel, wat niet?
De gemeente Noordenveld stond zeker open voor de pilot, blikt beleidsmedewerker Marianne van den Berg terug. ‘We hadden nog geen heldere vraag, maar we zijn het avontuur gewoon maar aangegaan. Nu is een halfjaar natuurlijk erg kort. We zaten midden in de coronatijd en alle bijbehorende maatregelen vormden een belemmering. Maar we kijken positief terug op de pilot. We hebben enorm veel geleerd.’
'Gemeenten hebben vaak geen idee hoe de dagelijkse realiteit eruitziet van iemand met schulden.'
Het bleek voor de gemeentelijke organisatie heel spannend om iemand - ‘een inwoner met schulden eigenlijk’ - een kijkje in de keuken te geven, vertelt ze. ‘Wat deel je wel, wat niet?’ Van der Veen: ‘Ik vond het wel mooi dat de gemeente dit is aangegaan en ik ben zeker met open armen ontvangen, maar het was zoeken in het begin. Corona hielp inderdaad niet.’
Het werd een van de belangrijkste lessen voor Noordenveld. Van den Berg: ‘Je moet intern goede afspraken maken. Vooral aan de voorkant: waarom doen we dit? Waarom vinden we dit belangrijk en wat verwachten we van elkaar? En later ook, wat gaat de ervaringsdeskundige doen? Wat wordt zijn of haar eerste taak? Een goede voorbereiding is cruciaal. Omdat we er zo blanco in zijn gestapt, hebben we wat stappen overgeslagen. Dat zou ik een volgende keer zeker anders doen.’
'De ene ervaringsdeskundige is de andere niet'
Een paar jaar terug moest Thomas de Boer, directeur van Sterk uit Armoede, gemeenten nog vaak overtuigen over het belang van ervaringswerkers bij de aanpak van armoede. Inmiddels is er veel veranderd. Een groeiend aantal organisaties klopt aan bij het snel groeiende Sterk uit Armoede. De emancipatiebeweging heeft een pool aan opgeleide ervaringswerkers in huis.
‘De urgentie is groot. We weten dat wetgeving en beleid in de praktijk niet altijd goed uitpakken. De blik van een ervaringsdeskundige kan zeker helpen om die kloof te dichten. Maar eenvoudig is het niet. We zijn daar heel helder in.’ Hij ziet vaak organisaties met te hoge verwachtingen een ervaringswerker in huis halen, mensen die soms jarenlang niet meer hebben gewerkt. ‘Dat is complex, voor de organisatie en voor “de nieuwe collega”. Niet iedereen binnen de organisatie is vaak even enthousiast of overtuigd van het nut.’
Goede voorbereiding
Alles staat of valt met een goede voorbereiding, weet hij. Niet alleen bij het team waar de nieuwe collega komt te werken, maar ook de hele organisatie moet in dit proces worden meegenomen. ‘Verwacht ook niet dat een ervaringsdeskundige zich meteen kan aanpassen aan de mores van een organisatie. Voor ervaringswerkers is het ook zoeken naar hoe de zaken lopen. Dat vraagt goede onderlinge afstemming. Een ervaringsdeskundige is gewend te zorgen. Als een zoon of dochter ziek is, blijven ze bijvoorbeeld – voor hen vanzelfsprekend – thuis. Terwijl de collega’s vinden dat het werk prioriteit heeft. Organisaties moeten weten wat ze in huis halen en goed met de ervaringsdeskundige in gesprek blijven. De ene ervaringsdeskundige is de andere niet, het is belangrijk dat iemand ook echt wel in het team past.’ Om organisaties te informeren en goed voor te bereiden organiseert Sterk uit Armoede ook voorlichtingssessies over de inzet van ervaringskennis.
De blik van Remon
Ondanks die geringe voorbereiding heeft de ‘blik van Remon’ de gemeente veel gebracht. ‘Vooral praktische tips’, zegt Van den Berg. Hij weet uit eigen ervaring dat mensen die met financiële problemen kampen, vaak hun post niet meer openmaken. Van der Veen: ‘Zeker niet met het gemeentelogo met koeienletters erop. Dat zal wel weer een rekening zijn, denk je dan.’
Een eye-opener voor de ambtenaren. Waarom brieven waar bijvoorbeeld hulp wordt aangeboden niet in een witte envelop versturen? De kans dat een burger die openmaakt, is in ieder geval groter. En Van der Veen keek ook mee naar teksten van de brieven die namens de gemeente en andere gemeentelijke organisaties werden verstuurd. ‘Geregeld te veel tekst, te moeilijke woorden.’
Van der Veen weet heel goed hoe groot het gat tussen de leefwereld en systeemwereld is. Gemeenten hebben vaak geen idee hoe de dagelijkse realiteit eruitziet van iemand die met schulden kampt. ‘Een ervaringswerker kan die brug veel makkelijker slaan, je spreekt toch dezelfde taal. Ik vind het ook heel interessant om naar de communicatie te kijken. Naar de flyers, de brieven die de deur uitgaan. Hoe bereiken we de mensen die de hulp het hardst nodig hebben? Er zijn nu zoveel regelingen voor mensen in armoede, maar mensen moeten de weg naar hulp weten te vinden.’
Schaamte en trots zijn vaak grote struikelblokken, gaf Van der Veen de gemeente mee. ‘Een ervaringswerker brengt die gelijkwaardigheid in het eerste contact mee. Dat zou ook mijn tip zijn richting gemeenten en organisaties zoals de kredietbank en sociale dienst. Haal iemand met ervaringskennis in huis, dat kan echt helpen.
Energiecoaches
In Noordenveld keek Van der Veen ook mee bij de schuldhulpverleners en de maatschappelijke organisatie. Van den Berg: ‘Hij was een brug naar de inwoners toe, maar ook tussen beleid en uitvoering. We gaan nu – volgens mij een indirect gevolg van onze pilot met Van der Veen – in de aanpak van energie-armoede werken met energiecoaches. Deze coaches werven we uit de kaartenbakken van de gemeenten. Dat zijn ook mensen met ervaringskennis. Vaak zorgen we voor mensen die in een lastige positie zitten, maar nu betrekken we ze er juist bij. Op die manier geef je hen ook een stem.
Handreiking
Steeds meer maatschappelijke organisaties en gemeenten werken met ervaringsdeskundigen. De waarde van ervaringsdeskundigheid wordt steeds beter (h)erkend en er zijn veel inzichten opgedaan over de inzet ervan. Movisie schreef een handreiking waarin maatschappelijke organisaties en gemeenten die met ervaringsdeskundigen willen gaan samenwerken op weg worden geholpen.
Door: Jessica Maas
8 december 2022: Congres Sociale keuzes in tijden van schaarste
De prijsstijgingen gaan hard, en inmiddels komen ook steeds meer middeninkomens in de knel. Minister Schouten belicht op 8 december tijdens het congres ‘Sociale keuzes in tijden van schaarste’ de actuele situatie en haar plannen voor meer bestaanszekerheid, voor de korte en lange termijn. Movisie verzorgt tijdens het congres twee deelsessies en plenair gaat Radboud Engbersen, programmaleider sociale basis bij Movisie, in op de duivelskring van armoede en hoe mensen daaruit te helpen. Zijn broer Godfried Engbersen, hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit en voorzitter Commissie Sociaal Minimum gaat in op het veranderend karakter van moderne armoede in de Nederlandse verzorgingsstaat.
Download Uit de duivelskring van armoede
Lees meer over het congres ‘Sociale keuzes in tijden van schaarste’
