Hoewel er al lange tijd kleine Syrisch-orthodoxe gemeenschappen in Nederland gevestigd waren, werd de politie met weinig eerzaken in hun kringen geconfronteerd. Sinds het uitbreken van de burgeroorlog vroegen meer dan honderdduizend Syriërs asiel aan in Nederland en neemt het aantal zaken rond eergerelateerd geweld onder Syriërs toe. Elk jaar publiceert Het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld (LEC EGG) van de Nationale Politie over de eergerelateerde geweldszaken waar hun expertise bij werd ingeroepen. In 2021 speelden de meeste zaken zich tegen een Syrische achtergrond af: bij ruim een vijfde van de 628 zaken die bij het LEC EGG binnenkwamen. 

Sinds 2015 is de migratie van Syriërs sterk toegenomen vanwege de burgeroorlog in Syrië. In 2016 was meer dan de helft van de bevolking op de vlucht geslagen, waarvan in 2019 103.000 mensen naar Nederland kwamen. In 2021 zijn nog bijna 15.000 asielaanvragen gedaan door Syriërs, vooral voor gezinshereniging. Mensen met een Syrische nationaliteit vormden in Nederland in 2021 de grootste groep asielzoekers met bijna 34% (8380) van het totaal aantal mensen in de asielopvang, meer dan een verdubbeling ten opzichte van een jaar eerder. Aangezien het aantal mensen van Syrische komaf in de Nederlandse samenleving groter is geworden, constateren de auteurs van het rapport dat het niet vreemd is dat zij ook meer in beeld komen bij de politie. In een groeiend aantal zaken lijkt daarbij sprake te zijn van eergerelateerd geweld. Wat is er aan de hand en hoe kunnen we het probleem effectief aanpakken?

Verkenning naar oorzaken en aanpak

In juni 2021 signaleerden de gespecialiseerde expertise- en behandelcentra voor slachtoffers van eergerelateerd geweld, Sterk Huis en Fier, een opvallende toename van hulpvragen van Syrische meisjes en vrouwen, sommigen nog wonend in het AZC. Dit was voor Hilde Bakker de aanleiding om vanuit Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) een verkenning te doen naar de oorzaken en de eventuele specifieke aanknopingspunten voor de aanpak. Zijn er eventueel verschillen met de andere gemeenschappen waarin deze vorm van geweld voorkomt en zo ja, waarin? Het rapport hierover is in juli 2023 uitgekomen.

Het taboe doorbreken

'Je moet de culturele context kennen en begrijpen, evenals de complexiteit, gevoeligheden en omgangsvormen, en deze respecteren, terwijl je duidelijk bent over de normen, de grenzen en de strafwetwetgeving bij dit geweld.'

Hilde Bakker, Movisie-adviseur en projectleider van de Alliantie Verandering van Binnenuit, zet zich sinds twintig jaar in voor de aanpak van eergerelateerd geweld. Haar werk startte met een Europees onderzoek in zeven landen, in Nederland uitgevoerd door TransAct, een van de voorlopers van Movisie: ‘In dat onderzoek ontmoetten we een paar politiemedewerkers, waaronder Willem Timmer, tegenwoordig commissaris en hoofd van het LEC EGG, een van de weinigen destijds met expertise hierop (lees hier een interview met Willem Timmer). Eergerelateerd geweld was bij de meeste maatschappelijke organisaties nog vrij onbekend. Het was geen issue.' Maar de aanpak van eergerelateerd geweld vraagt om specifieke kennis. Hilde: 'Je moet de culturele context kennen en begrijpen, evenals de complexiteit, gevoeligheden en omgangsvormen, en deze respecteren, terwijl je duidelijk bent over de normen, de grenzen en de strafwetgeving bij dit geweld. In een vroeg stadium – voordat het escaleert – contact maken, verbinding leggen en met elkaar zoeken naar een niet gewelddadige oplossing van een eerconflict.' 

Na het verkennende EU-onderzoek richtte TransAct het Platform Eerwraak op, om de kennis en bewustwording over de problematiek te vergroten en een aanpak te ontwikkelen met de betrokken maatschappelijke en migrantenorganisaties. Er kwam steeds meer aandacht voor deze vorm van huiselijk geweld, zowel politiek als in de media. Toenmalig minister van Justitie Rita Verdonk richtte het Interdepartementaal Beleidsprogramma Eergerelateerd Geweld op in (2006-2011).' Daarna ontwikkelde Bakker trainingen, projecten en publicaties om professionals en omstanders toe te rusten om eerder de signalen op te pakken en (verder) eergeweld te voorkomen. Haar advies aan professionals: 'Investeer in het contact met mensen die als vertrouwenspersoon een intermediair zijn tussen de gesloten gemeenschappen en de Nederlandse instellingen. Luister naar elkaar en leer van elkaar.'

Veranderen van binnenuit

Van binnenuit voor normverandering zorgen is de methode van de Alliantie Verandering van Binnenuit. Via de – inmiddels negen – aangesloten organisaties wordt het gesprek op gang gebracht en hard gewerkt om een normverandering over eer, over vrouwen en lhbti+ personen en het gebruik van eergeweld op gang te brengen in de traditionele, gesloten gemeenschappen. Wat hebben alliantiepartners als VON en IOT op het thema eergerelateerd geweld gedaan? Een van de gespreksleiders van VON, Kawa Rashid, is zelf van Syrische afkomst en woont al lang in Nederland. Kawa: ‘VON heeft veel bijeenkomsten georganiseerd over dit onderwerp. Ik heb zelf sinds 2018 meer dan acht bijeenkomsten georganiseerd voor de Syrische gemeenschap in Nederland. We hebben voorlichting gegeven en acties georganiseerd. Alleen, dat is nog niet genoeg. We moeten meer aandacht besteden aan deze onderwerpen, en die aandacht gaat er zeker komen.’ 

Heftige discussies in de Turkstalige media 

‘Eind 1999 werd Nederland opgeschrikt door een schietpartij in het opleidingscentrum Leijgraaf in Veghel. Het gebruik van vuurwapens op een school was een in Nederland onbekend verschijnsel. Dader en slachtoffer waren beiden van Turkse komaf en het bleek om een eerkwestie te gaan’, vertelt Ahmet Azdural van het Inspraakorgaan Turken (IOT). ‘Na overleg met minister Van Boxtel startte het IOT een discussie onder de brede noemer ‘Culturele factoren en integratiebeleid’. Terwijl het begin van de eerste campagne nog aarzelend was, kwam het vervolg voortvarend tot stand. Aangejaagd door vrouwen en jongeren uit eigen kring voerde het inspraakorgaan verschillende campagnes tegen eergerelateerd geweld en voor vrije partnerkeuze. Vanuit het Vrouwenberaad van het IOT werd met kracht aangedrongen op het doortrekken van activiteiten tegen eerwraak. Dit mondde uit in de campagne ‘Bestrijding traditioneel geweld tegen vrouwen en meisjes’, die in 2002 werd gevoerd. Tijdens verschillende bijeenkomsten gingen jongeren zich steeds nadrukkelijker roeren. Zij vroegen om meer aandacht voor de totstandkoming van huwelijken. Dit leidde tot een serie bijeenkomsten onder de titel ‘Levensloop en partnerkeuze’, die in 2003 werden gehouden en gepaard gingen met heftige discussies in de Turkstalige media.’ 

Zero tolerance voor geweld en eerwraak

Het project ‘Zero tolerance voor geweld en eerwraak’ uit 2004 had tot doel om in Nederland meer bekendheid te geven aan de activiteiten die vrouwenorganisaties in Turkije tegen eerwraak ondernemen. De in 2005 gehouden ‘Gezinsbijeenkomsten tegen eergerelateerd geweld’ stoelden op de gedachte dat culturele veranderingen meer kans van slagen hebben wanneer ook mannen bij de discussie zijn betrokken. De bijdrage van het IOT aan het ‘Activiteitenplan eergerelateerd geweld’ uit 2006’ heette ‘Verdiepen, uitbreiden en concretiseren’. Het beoogde naar twee kanten te werken: een verbreding van de discussie én het bieden van handelingsperspectieven.

Best practices

Ahmet Azdural: ‘Aan het programma werd deelgenomen door de landelijke Turkse federaties van alle denominaties, ook degenen die in 1999 nog zeiden: eerwraak behoort tot onze cultuur en daar heeft de Nederlandse overheid zich niet mee te bemoeien.’ De werkwijze van ‘Aan de goede kant van de eer’ heeft een aantal kenmerken, die als ‘best practices’ kunnen gelden voor een preventieve aanpak van eergerelateerd geweld en een gezonde samenwerking tussen zelforganisaties en professionals.

• Gelijkwaardig partnerschap.
• Heldere, aansprekende projectboodschap.
• Inzicht en vertrouwen in elkaars werkwijze.
• Realistische wederzijdse verwachtingen van de samenwerking.

Alliantie Verandering van Binnenuit in 2023

Deze uitgangspunten zijn verder ontwikkeld in vervolgprojecten als Bespreekbaar maken van taboeonderwerpen en natuurlijk in Verandering van Binnenuit. De Alliantie Verandering van Binnenuit 2.0 (sinds 2023 is er een nieuw strategisch partnerschap met ook de organisatie LCC+, gericht op lhbti+ acceptatie in christelijk-orthodoxe gemeenschappen) heeft dus ruimschoots de kennis en beproefde aanpakken om dit geweld binnen de Syrische gemeenschap in Nederland van binnenuit aan te helpen pakken. Wat gaat er gebeuren? Hilde Bakker: ‘De nieuwe Alliantie wil meer gespreksleiders en andere ‘voortrekkers’ opleiden en inzetten in de gemeenschappen, en in overleg gaan met COA om ook dialoogbijeenkomsten in de asielopvang te organiseren. Onbekendheid met Nederlandse normen, wetten en rechten van vrouwen en lhbti+ personen kunnen tot misverstanden en angst leiden. De vrijheid die vrouwen en meisjes in Nederland ervaren, vormt voor veel Syrische vaders en echtgenoten een bedreiging van de familie-eer en kan reden zijn tot het plegen van eergerelateerd geweld.’