Leesplezier van kinderen én ouders

Steeds meer kinderen verlaten de basisschool met een taalachterstand. Vroege kinderjaren zijn belangrijk voor de ontwikkeling van woordenschat en ouders spelen daarin een belangrijke rol. Kinderen met talige en leesvaardige ouders hebben vaak een voorsprong op het gebied van taal en lezen, terwijl kinderen uit gezinnen waar weinig wordt (voor)gelezen vaker met een taalachterstand aan de basisschool beginnen. Uit onderzoek blijkt dat dit vooral geldt voor kinderen uit gezinnen met een lage sociaaleconomische status.

De VoorleesExpress helpt ouders en kinderen hun taalvaardigheid te ontwikkelen. Dat doet de organisatie door het koppelen van een gezin aan een vrijwilliger die één keer in de week, twintig weken lang, een uur komt voorlezen. Het wekelijkse voorlezen is erop gericht het plezier van kinderen in lezen en taal te vergroten en ouders de handvatten te geven dit te blijven stimuleren. De VoorleesExpress richt zich zo op kinderen met een (risico op) een taalachterstand en hun ouders. Sinds 2006 zijn er al bijna 40.000 gezinnen begeleid.

VoorleesExpress investeert in onderzoek en de effectiviteit van de aanpak. Dat begint met kleine stapjes. Nu is onderzoek een integraal onderdeel van de interventie

Klein begonnen 

De VoorleesExpress begon als een klein burgerinitiatief, maar professionaliseerde snel. Een belangrijk onderdeel daarvan was het goed beschrijven en overdraagbaar maken van de aanpak. Dat proces bestond uit drie stappen. De eerste stap was een eenvoudige beschrijving van de aanpak voor anderen, licht Heinsbroek toe. ‘We zijn vijftien jaar geleden in de praktijk begonnen in Kanaleneiland, zonder enige ervaring met het maken van programma's. We zijn begonnen met vrijwilligers en moesten iets op papier zetten om hen aan te sturen.' Vervolgens werd de aanpak ook in andere steden uitgevoerd.

Een overtuigend verhaal 

Toen het initiatief professioneler werd, ontwikkelde ook de aanpak. De tweede stap was dan ook een gedetailleerdere beschrijving van de aanpak. Heinsbroek: ‘We gingen onderzoek doen. Hoe werkt onze aanpak eigenlijk? Dat vroeg om een eenduidige omschrijving van onze manier van werken en alle randvoorwaarden. Dat hielp ook om de aanpak steeds op dezelfde manier op verschillende plekken uit te voeren.' Later nam de VoorleesExpress een derde stap in het beschrijven van de aanpak. Nu is er een uitgebreide beschrijving in de vorm van een handboek. 'Het schrijven van het handboek was niet mijn favoriete deel van het werk. Maar de beschrijving helpt om anderen te laten zien dat er een goed verband bestaat tussen je doelen en activiteiten.' Het handboek is daarmee niet alleen een manier om de aanpak goed uit te voeren, maar helpt ook om een overtuigend verhaal te hebben naar financiers en partners.

Effectiviteit

Hoe weet je of een aanpak inderdaad werkt? De VoorleesExpress doet al langere tijd onderzoek naar de effectiviteit van het voorlezen door vrijwilligers. In 2017 en 2018 is, in samenwerking met de Erasmus Universiteit, de Koninklijke Bibliotheek en Stichting Lezen, een groot onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de VoorleesExpress. 176 kinderen uit 149 gezinnen zijn onderzocht. Het onderzoek vergeleek gezinnen die deelnamen aan de VoorleesExpress met gezinnen die niet deelnamen. Uit de resultaten bleek dat de VoorleesExpress effectief is in het stimuleren van de taalontwikkeling van kinderen, vooral op korte termijn.

Inzicht in wat werkt

Het onderzoek toonde niet alleen de effectiviteit van de interventie, het leverde ook andere waardevolle inzichten op. 'We weten nu dat deelname aan de VoorleesExpress kinderen op korte termijn helpt om verhalen beter te begrijpen en dat ouders kinderen vaker voorlezen. Uit hetzelfde onderzoek bleek echter dat die effecten op lange termijn langzaam afnemen.' Wat dit onderzoek heeft opgeleverd? We weten dat een betere overdracht van het voorlezen van vrijwilliger naar (één van de) ouders ervoor kan zorgen dat deze effecten ook op lange termijn standhouden. In gezinnen met een migratieachtergrond lag de nadruk vaak op de Nederlandse taal. 'We stimuleren ouders nu om meer in hun moedertaal te spreken met hun kind. Het gaat om het spreken en niet per se om het lezen. Woordenschat meten in het Nederlands doet geen recht aan iemands woordenschat of taligheid. Dat was een nieuw inzicht.'

We stimuleren ouders nu om meer in hun moedertaal te spreken met hun kind. Het gaat om het spreken en niet per se om het lezen

Uitdagingen in het onderzoek

Het onderzoek bracht ook uitdagingen met zich mee. Denk aan het bevragen van ouders door middel van vragenlijsten. 'Dat is een uitdaging omdat ze vaak laaggeletterd zijn en weinig Nederlands spreken. Als het wel lukt hen te spreken, geven ze vaak sociaal wenselijke antwoorden die een heel positief beeld geven', aldus Heinsbroek. Er zijn ook niet altijd passende onderzoeksmethoden of instrumenten beschikbaar die aansluiten bij de aanpak van de VoorleesExpress, zoals een methode om leesplezier bij jonge kinderen te meten: 'We hebben vooral gekeken naar wat we wel konden meten, zoals bereik, verhaalbegrip en hoe vaak ouders voorlezen. Daarnaast hebben we ervoor gezorgd dat er altijd een vrijwilliger of onderzoeksassistent is die met de ouders de vragenlijst doorneemt.'

Uit het onderzoek bleek dat sommige zaken, die wel belangrijk zijn, moeilijk te onderzoeken zijn met vragenlijsten. 'Bijvoorbeeld het leesplezier van kinderen en de effecten van het contact tussen vrijwilliger en het gezin. Dat zijn vaak de dingen die veel verschil maken, maar die niet goed meetbaar zijn in een kwantitatief onderzoek.' Ter aanvulling voerde de VoorleesExpress daarom een vervolgstudie met diepte-interviews uit, met gezinnen die een aantal jaar geleden aan de VoorleesExpress deelnamen. Uit die gesprekken blijkt dat het voorlezen veel meer betekent voor een gezin en vrijwilliger dan alleen een bijdrage aan de taalontwikkeling. Zo is het sociaal contact heel waardevol voor zowel ouders als vrijwilligers. Ook bleek dat het voorlezen sommige kinderen meer zelfvertrouwen gaf bij het spreken en lezen.

Onderzoek als onderdeel van de aanpak 

Inmiddels is het doen van onderzoek onderdeel geworden van de aanpak van de VoorleesExpress. Met een monitoringssysteem en een app houdt de organisatie doorlopend de ervaring van professionals, vrijwilligers en gezinnen bij. Heinsbroek: 'Ik ben heel trots op ons systeem en de app. We houden verschillende gegevens bij: hoe vaak er wordt voorgelezen, de tevredenheid van de vrijwilligers, de wachttijd voor gezinnen en de manier van uitvoering op elke locatie. Ook geven vrijwilligers aan in hoeverre zij denken geslaagd te zijn in het overbrengen van leesplezier op kinderen en ouders. 'Met de app kunnen we niet alleen de resultaten bijhouden, maar ook kijken of de aanpak op de juiste manier wordt uitgevoerd. Als dat niet zo is, weten we vaak meteen waar dat aan ligt. Tegelijkertijd is de app een leuke manier om vrijwilligers informatie aan te bieden en voelt het niet als verantwoording.'

Met de app kunnen we niet alleen de resultaten bijhouden, maar ook kijken of de aanpak op de juiste manier wordt uitgevoerd

Blijven leren 

Mede door onderzoek kon de VoorleesExpress zich verder ontwikkelen. Zo is zowel de aanpak als het doel gedurende de jaren veranderd. 'In het begin was ons doel het leggen van contact tussen vrijwilliger en gezin. Er bleek in de praktijk echter veel behoefte te zijn aan aanpakken die taalprestaties verbeteren. Dus hebben we de focus verlegd naar taalontwikkeling. De activiteiten bleven hetzelfde: taalontwikkeling stimuleren en ontmoetingen mogelijk maken. Daar bouwen we nu op door. Het gevolg daarvan is dat we nu vooral proberen om de aanpak te verbeteren als het gaat om taalontwikkeling en minder als het gaat om contact.'

De verschillende manieren van onderzoek zijn heel belangrijk bij het verbeteren van een aanpak. Zo toets je of dat wat je doet, klopt. Kortlopende onderzoeken zijn waardevol, maar vaak momentopnames. Heinsbroek: 'Daar zijn we mee aan de slag gegaan. Door het digitale systeem heeft de VoorleesExpress dit geïntegreerd in de aanpak. Dat doen we écht voor onszelf: om te weten waar we mee bezig zijn en of dat werkt. Je moet jezelf scherp houden: je kunt niet achteroverleunen.'