Wie kent hem niet? De man die ervoor zorgde dat Zwarte Piet zijn argeloosheid verloor. Bij het overgrote deel van de Nederlanders staat Jerry King Luther Afriyie dan ook bekend als de voorman van ‘Kick Out Zwarte Piet’. Voor Afriyie is Zwarte Piet de meest zichtbare vorm van institutioneel  racisme in Nederland. ‘Hoewel’, zegt hij fel, ‘met het toeslagenschandaal hebben we nu twee zichtbare vormen van institutioneel racisme.’ Wat hem tegen de borst stuit is dat witte mensen, de mensen die zelf in Nederland geen racisme ervaren, nog altijd bepalen wat racisme is. ‘Een  schoolvoorbeeld van witte onschuld. Want het was toch niet meer dan een traditie?’ Alleen de slachtoffers van onrecht kunnen de pijnpunten  aangeven. En daarnaast is het aan alle Nederlanders tezamen om bij te dragen aan een oplossing.’

Etnisch profileren

Tot 5 jaar geleden konden mensen misschien nog doen alsof ze niet wisten dat Zwarte Piet een racistische karikatuur is. Maar wie dat nu nog  beweert, heeft bewust een groot bord voor diens hoofd. Want met de kennis van nu kan dat gewoon niet meer, stelt Dionne Abdoelhafiezhan Van IZI Solutions, een sociaal innovatiebureau dat oplossingen biedt voor maatschappelijke vraagstukken. ‘Institutioneel racisme komt voort vanuit een visie op leiderschap’, zegt ze. Een actueel thema. Zeker nu in de Nederlandse politiek de daaraan gekoppelde termen macht en tegenmacht in ieders mond  liggen. ‘Als bedrijf kies je voor een bepaald beleid, de overheid ontwikkelt wet- en regelgeving die keuzes impliceren. Kijk bijvoorbeeld naar de  uitzendbranche die ervoor koos bij voorkeur witte Nederlanders uit te zenden. Of de etnisch geladen risicoprofielen van de politie. Je kunt dus beter zeggen: het ontbreekt niet aan leiderschap, maar wel aan een bepaald normstellend en normbewakend leiderschap.’

Waarom bepalen witte mensen wat racisme is?

Artikel 1

De vraag is: wat is goed leiderschap dan wel? En kan de overheid die rol wel vervullen? Als voorbeeld noemt zij artikel 1 van de Grondwet. Een wet die mensen moet beschermen tegen racisme en discriminatie, maar in de praktijk boterzacht is, stelt ze. ‘Aan artikel 1 zouden de discriminatiegronden etniciteit en nationaliteit moeten worden toegevoegd. Etnisch geladen risicoprofielen kunnen nu daarom gewoon. Er wordt wel een verwijzing  gemaakt naar ras, maar het begrip ras bestaat eigenlijk niet.’ Daarnaast is zij een warm voorstander van het opheffen van het toetsingsverbod als bedoeld in artikel 120 van de Grondwet. ‘Nederland is een van de weinige democratieën ter wereld waar een toetsingsverbod geldt. Dit houdt in dat de Nederlandse rechter niet mag beoordelen of wetten in strijd zijn met de grondrechten van burgers zoals die in de Grondwet zijn neergelegd. Maar als wetten kunnen worden getoetst aan de Grondwet, kunnen rechten van burgers beter worden beschermd.’

Eigen vlees

Wat zij vaak aantreft in de dagelijkse praktijk is dat de slager het eigen vlees keurt. Want in hoeverre wordt de huidige macht onafhankelijk getoetst, vraagt Abdoelhafiezkhan zich af, als er te weinig onafhankelijke organen zijn met mandaat die machtsinstituten kunnen beoordelen. Dat niet alleen: er ook echt invloed op hebben. De Nederlandse overheid is tot op heden onvoldoende in staat om haar eigen kritisch en zelfreinigend vermogen te organiseren en te financieren zonder er criteria aan te verbinden. Neem de klachtenprocedure bij de politie. ‘Dien je een klacht in bij de politie, dan heb je eerst een bemiddelingsgesprek met een klachtbehandelaar in politie-uniform. Als je niet tevreden bent over de afhandeling, dan kan je naar de klachtencommissie die bestaat uit voormalig agenten, officieren van justitie en burgemeester. Ben je nog steeds niet tevreden met hoe de politie en de klachtencommissie je klacht hebben afgehandeld, dan kan je naar de Ombudsman om je klacht te laten beoordelen. Dit duurt soms 9 keer langer dan wettelijk vastgesteld. En wat blijkt, het advies van de Ombudsman is niet bindend.’

Er is meer nodig dan dialoog

Afriyie en Abdoelhafiezkhan pleiten voor nieuwe sociale normen. ‘We moeten opnieuw normaliseren. Wat gisteren normaal was, is vandaag de dag niet meer vanzelfsprekend normaal’, zegt hij. ‘Tradities veranderen, omdat ze niet meer van deze tijd zijn, net als Zwarte Piet en Levie Zadok (Joodse evenknie van Zwarte Piet, red.). ‘Institutioneel racisme is een veelkoppig monster, de bestrijding hiervan bestaat niet alleen uit het voeren van dialoog – polderen -, maar ook uit het implementeren en uitvoeren van wetten en beleid.’ In de uitvoering is meerstemmigheid onmisbaar, aldus Afriyie. Dit betekent dat bij de totstandkoming van een besluit in een organisatie alle perspectieven moeten meetellen. Kan het stellen van een quotum op de arbeidsmarkt daarbij helpen? Ja, zegt hij stellig. ‘Wat ik zie is dat witte vrouwen die zelf nog niet eens zo lang geleden een voorkeursbehandeling kregen bij gelijke geschiktheid, zich hiertegen beginnen te keren. Hiermee demonstreert de witte vrouw de attitude dat het iedereen voor zich is, net als de witte man. In veel gevallen zie ik dat de witte vrouw streeft naar gelijkheid ten aanzien van de witte man in plaats van naar gelijkheid voor iedereen. Zo viert ze haar honderdste jaar kiesrecht als het ware het honderdste jaar vrouwenkiesrecht. Er zijn echter nog steeds vrouwen die dezelfde mijlpaal nog niet hebben bereikt. We moeten met elkaar op zoek naar een collectieve oplossing, met als uitgangspunt dat iedereen gelijk meetelt en zichzelf mag zijn.’

En anoniem solliciteren, is dat een oplossing? ‘Zeker niet. Alsof je jezelf dan ontkent’, zegt hij. ‘Ik verdoezel mijn naam niet. Die betekent van goede afkomst en daar ben ik trots op.’

Auteur: Julia Dotulong