Hoe kun je als professional in contact komen met wijkbewoners die vereenzamen?

Om in contact te komen met wijkbewoners die vereenzamen, is het van belang dat je als sociaal professional weet welke groepen mensen een verhoogd risico hebben om te vereenzamen. Het informele en professionele netwerk in de wijk heeft deze mensen vaak al in beeld. Het helpt ook als je weet hoe je vervolgens met iemand in gesprek kunt gaan. In dit artikel bieden we een aantal praktische handvatten.

Eenzaamheid is een gemis aan betekenisvolle contacten. We onderscheiden twee hoofdtypen eenzaamheid. Bij sociale eenzaamheid gaat het om het ontbreken van aansluiting via werk, sport of buurt, het af en toe ‘hallo’ kunnen zeggen en samen iets doen. Bij emotionele eenzaamheid gaat het om het gemis aan iemand aan wie je je verhaal kwijt kunt: een partner, familielid of vriend die je begrijpt.

Belang van contact

Eenzaamheid is een onderdeel van het leven, net als bijvoorbeeld verdriet. Het wordt een ernstig probleem bij langdurigheid, waardoor mensen in een neerwaartse spiraal terecht kunnen komen van negatief denken en zich terugtrekken. Met daarbij een afnemend zelfvertrouwen, het zich nog verder terugtrekken en een toenemend isolement. Dit kan leiden tot stress en slapeloosheid met als gevolg lichamelijke en psychische klachten zoals depressie, hart- en vaatziekten en verminderde afweer.

Overigens is het bij het terugdringen van eenzaamheid belangrijk om niet alleen in te zetten op het verminderen van eenzaamheidsgevoelens, maar ook op het voorkomen van eenzaamheid. Met een aanpak gericht op het voorkomen van eenzaamheid valt volgens deskundigen meer winst te behalen, dan door een aanpak gericht op het verminderen van eenzaamheid (zie het dossier Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid). Het is van groot belang tijdig vereenzaming te signaleren, omdat de mogelijkheden om de situatie te verbeteren het grootst zijn als er in een vroeg stadium ondersteuning wordt geboden.

Risicogroepen en -factoren

Het is van belang dat je als professional op de hoogte bent van de risicogroepen en -factoren waar jij in je werk mee te maken kunt krijgen. We weten uit onderzoek dat de risicogroepen onder andere zijn: mensen met een psychische kwetsbaarheid, mensen met een migratie-achtergrond, 85-plussers, jongeren tussen 15-24 jaar, gescheiden mensen, mensen met een beperking, langdurig belaste mantelzorgers en dak- en thuislozen. Het vroegtijdig attent zijn op signalen bij deze groepen die een verhoogd risico hebben om te vereenzamen is belangrijk (zie in de publicatie Preventie van eenzaamheid, bouwstenen voor beleid, pagina 31). Ook ingrijpende gebeurtenissen in het leven van mensen kunnen aanleiding zijn tot (plotselinge) vereenzaming. Denk aan het overlijden van een naaste, het krijgen van een ernstige ziekte of aan werkloos raken. Mogelijk is er in jouw gemeente ook aanvullende informatie beschikbaar over risicogroepen vanuit wijkanalyses, de GGD-monitor of samenwerkingsverbanden.

Totstandkoming contact

Vaak zijn mensen die risico lopen te vereenzamen al bekend bij informele en professionele ondersteuners. Denk bijvoorbeeld aan: huisartsen/POH, sociaal (wijk)team, sociaal werkers zoals ouderenadviseurs en mantelzorgondersteuners, medewerkers van thuiszorg, (o)ggz en werk & inkomen, huismeesters en wijkagent. Maar zeker ook sleutelpersonen en vrijwilligers vanuit verenigingen, kerken, wijknetwerken en burgerinitiatieven. Zij kunnen mensen die vereenzamen – en die het op prijs stellen om met een sociaal professional (of een vrijwilliger) in gesprek te gaan – met je in contact brengen. Zoek dus samenwerking met mensen of organisaties die al achter de voordeur komen en vertrouwen hebben gewonnen bij mensen. Zij hebben vaak mensen in beeld die hulp en ondersteuning kunnen gebruiken. Zorg zo mogelijk dat je aangesloten bent op samenwerkingsverbanden in de wijk of de gemeente waarin sociale problematiek wordt gesignaleerd en besproken.

Werk ook ‘vindplaatsgericht’ door zelf naar die plekken toe te gaan waarvan je weet dat de risicogroep daar komt, zoals de Voedselbank, inloopplekken voor mensen met ggz-problematiek, koffiemomenten in het wijkcentrum voor licht dementerende ouderen.

In onderstaande infographic zijn tips opgenomen over het bereiken van ouderen.
Veel van de tips zijn ook goed bruikbaar voor het bereiken van eenzame wijkbewoners.

infographic eenzaamheid

De infographic Bereiken van ouderen is ontwikkeld door BeterOud, Genero, NUZO, Erasmus Universiteit en Movisie (2019)

Leerpunten

Als je gericht bezig gaat met het werven van deelnemers voor activiteiten gericht op het tegengaan van eenzaamheid, kun je gebruik maken van de leerpunten die door het Amsterdams Netwerk Eenzaamheid op een rij zijn gezet op basis van een evaluatie van 39 projecten:

  1. Wanneer projectleiders een specifiek doelgroep voor ogen hadden en goed wisten wie ze wilden bereiken, lukte het doorgaans beter om deelnemers te werven. Immers, als je de doelgroep helder hebt, kun je ook beter bedenken hoe en via welke organisaties je hen het beste kunt bereiken.
     
  2. Het opbouwen van een samenwerkingsverband met relevante organisaties, ondernemers en hulpverleners die de doelgroep in beeld hebben, vergemakkelijkt het vinden van deelnemers aanzienlijk. Organisaties en initiatieven kunnen zo eenvoudig naar elkaar doorverwijzen, waardoor het werven relatief weinig tijd kost. Het opbouwen en onderhouden van zo’n samenwerkingsverband dat naar elkaar doorverwijst vergt echter tijd en energie. Eerst moet daarvoor onderling vertrouwen opgebouwd worden.
     
  3. ‘Vindplaatsgericht werken’ was een andere manier om deelnemers te bereiken. Zo zijn een aantal projecten naar de plek waar risicogroepen komen gegaan om deelnemers te bereiken, zoals bijvoorbeeld naar de Voedselbank.
     
  4. Het gebruik maken van sleutelpersonen in de wijk (o.a. gebiedsmakelaars, actieve buurtbewoners, huisartsen, wijkteammedewerkers en wijkverpleegkundigen) droeg ook bij aan het bereiken van de doelgroep. Met name de gebiedsmakelaars kwamen naar voren als een belangrijke schakel voor de projecten bij het vinden van de doelgroep. Het is daarbij van belang dat er persoonlijk face-to-face contact is met deze tussenpersonen (een flyer mailen is bijvoorbeeld niet voldoende).
     
  5. Het werven van deelnemers werkt niet goed als bij het werven in de communicatie het woord ‘eenzaamheid’ wordt gebruikt. Dit heeft te maken met het taboe op eenzaamheid. Bij het werven van deelnemers werkt het beter de problematiek om te draaien en te werven in termen naar wat potentiële deelnemers zouden willen bereiken en aan te sluiten bij de interesses en behoeften van de doelgroep.
     
  6. Het persoonlijk vragen van deelnemers is een veelgehoorde tip bij het werven. Herhaling blijkt daarbij vaak nodig. Het vaker dan één keer mensen vragen en uitnodigen en niet na de eerste keer opgeven blijkt bij te dragen aan het uiteindelijke betrekken van deelnemers. Dat geldt zeker voor mensen die al wat verder vereenzaamd zijn. Voor hen is de drempel om deel te nemen aan een activiteit of interventie vaak hoog. Hen betrekken vergt daardoor relatief veel aandacht, energie en doorzettingsvermogen.

Praktijk & tools

  • In gesprek over eenzaamheid
    Praten over eenzaamheid is niet zo eenvoudig. Movisie ontwikkelde samen met de Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen de trainingsmaterialen ‘In gesprek over eenzaamheid’ over het signaleren en bespreekbaar maken van eenzaamheid én het verkennen van de mogelijkheden om de situatie te verbeteren, lees het artikel.
  • Routekaart
    Professionals en vrijwilligers die geen tijd hebben voor een training maar wel een idee willen vormen over hoe je het gesprek aangaat, kunnen de Routekaart In gesprek over eenzaamheid gebruiken.

routekaart-eenzaamheid

  • Doe de e-learning Spil in de Wijk. Deze e-learning is gebaseerd op het project Even buurten in Rotterdam. Het geeft handvatten om in contact te komen met kwetsbare ouderen en hen de juiste hulp te bieden via netwerken in de wijk.

Meer lezen over de aanpak van eenzaamheid?

Meer informatie?

Stuur een e-mail naar Jan Willem van de Maat of Hilde van Xanten.