Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau SCP blijkt dat 76 procent van de Nederlanders zich wel eens zorgen maakt over het klimaat. Slechts een kleine groep mensen ziet klimaatverandering niet als een urgent probleem. Dit hangt steeds vaker samen met de politieke voorkeur van mensen, stelt het SCP. Zo denken veel aanhangers van de PVV en Forum voor Democratie dat het nog niet voldoende is aangetoond dat het gebruik van fossiele brandstoffen van invloed is op klimaatverandering. En de groep mensen die zich zorgen maakt over het klimaat is net zo groot als de groep mensen die zich zorgen maakt over de effecten van klimaatmaatregelen.

Opdringerig

In Nederland groeit de onvrede hierover bij verschillende groepen mensen. Eerder onderzoek onderscheidt hierin drie groepen mensen. Ongeveer een derde van de mensen is van mening dat er niet genoeg gedaan wordt aan klimaatverandering. Anderzijds stoort zo’n 27 procent van de Nederlanders aan alle aandacht voor het klimaat, terwijl er volgens hen belangrijkere problemen zijn. Ook ervaren zij vaker dat klimaatmaatregelen hen worden opgedrongen.

Verdeeldheid en polarisatie zijn niet per definitie negatief

Participatie-elite

En dan is er ook nog een grote middengroep (45 procent). Deze mensen zijn niet boos en staan positief tegenover een meer duurzamere samenleving. Toch ervaren veel mensen in deze middengroep ook dat klimaatmaatregelen hen worden opgedrongen, zonder dat zij er iets over te zeggen hebben. Er zijn ook maar weinig inspraakmogelijkheden. Vorig jaar concludeerde de Adviescommissie burgerbetrokkenheid bij klimaatbeleid al dat de brede belangen van burgers onvoldoende vertegenwoordigd waren bij het opstellen van het klimaatakkoord van Parijs. Daarnaast weten sommige burgers de weg naar inspraak beter te vinden dan andere burgers, de zogenaamde participatie-elite. Zo lukte het bewoners van de Amsterdamse wijk IJburg weerstand te bieden tegen de komst van windmolens in het IJmeer. Maar lukt dat de bewoners van andere buurten ook, zoals in Amsterdam-Noord en Zuidoost?

Wantrouwen

Het sentiment dat mensen weinig inspraak hebben, voedt het wantrouwen en de spanningen tussen burgers, overheidsinstanties en haar instituten, zoals de media. Dit wordt ook wel verticale polarisatie genoemd. Deze polarisatie uit zich onder andere in de vele haatreacties en bedreigingen die prominente klimaatwetenschappers, politici en journalisten ontvangen, waaronder weerman Gerrit Hiemstra. Afgelopen oktober eindigde een klimaatprotest van actiegroep Extinction Rebellion grimmig met meer dan 60 arrestaties. Ook houdt de nationaal coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid een kleine groep extreemlinkse klimaatactivisten nauwlettend in de gaten vanwege het risico dat sommigen van hen ‘openlijk reppen van een militante strijd tegen de staat en het kapitalisme’.

Online polarisatie

Verdeeldheid leidt ook steeds meer tot spanningen en polarisatie tussen burgers, in een samenleving waarin de verhoudingen tussen verschillende groepen toch al op scherp staan. Steeds vaker vinden discussies tussen mensen online plaats. Informatie die online gedeeld wordt door voor- en tegenstanders van een klimaatactie zien we terug in het politieke en publieke debat. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam spreken daarom ook van ‘klimaatpolarisatie in de blogsfeer’. Maar deze horizontale polarisatie, spanningen tussen burgers onderling, zien we ook terug in confrontaties tussen klimaat- en dierenrechtenactivisten en boeren. Zo bezetten ruim 100 activisten in mei 2019 een varkensboerderij in Boxtel.

Groeiende ongelijkheid

En die maatregelen leiden in sommige gevallen tot grotere verschillen tussen arm en rijk. Mensen die niet kunnen investeren in duurzamere energiemaatregelen zullen hogere kosten voor hun energie gaan betalen en niet kunnen profiteren van betere isolatie of zuinigere auto’s. Slechts vijf procent van de Nederlanders verwacht een positief effect op de eigen financiële situatie. En hoewel vrijwel iedereen grotere verschillen tussen arm en rijk verwacht als gevolg van klimaatmaatregelen, geldt dit vooral voor de mensen die nu al moeilijk rond kunnen komen. Zij maken zich grote zorgen over de stijgende kosten van energie en levensonderhoud als gevolg van klimaatmaatregelen.

Online ontmoetingen werken goed om mensen te verbinden

Pensioenfonds

Verdeeldheid en polarisatie zijn niet per definitie negatief. Uiteenlopende meningen, onvrede en de acties die daaruit volgen, zoals petities, stakingen en klimaatmarsen, leiden tot bewustzijn en mogelijkheden voor mensen om hun stem te laten horen. Onder de druk van vele ontevreden werknemers heeft bijvoorbeeld overheidspensioenfonds ABP besloten te stoppen met investeringen in fossiele brandstoffen. Boerenprotesten tegen de stikstofplannen van het kabinet hebben geleid tot de verkiezing van de Boeren Burgerbeweging in de Tweede Kamer. Daarmee voelen veel agrariërs zich beter vertegenwoordigd. Op deze manier kan polarisatie ook een drijfveer voor verandering zijn. ‘Maar waar we voor op moeten passen, is dat bevolkingsgroepen uit elkaar groeien’. Aldus hoogleraar Civil Society Paul Dekker in één van de vorige edities van Movisies.

Wat werkt bij polarisatie

Kortom, we zien dat de klimaatverandering en bijhorende maatregelen in toenemende mate tot spanningen in de samenleving leiden. Er is inmiddels veel kennis verzameld over wat werkt bij het voorkomen en verminderen van spanningen tussen groepen, bijvoorbeeld tussen mensen met verschillende culturele en religieuze achtergronden. Die kennis kan ook in deze context worden ingezet. Zo kennen we de positieve effecten van overbruggend contact, mits goed georganiseerd. We weten inmiddels dat ook de inzet van online ontmoetingen goed kan werken bij het verbinden van mensen. Daarbij is het belangrijk mensen samen te brengen rondom een gemeenschappelijk doel, bijvoorbeeld een groene, schone buurt of om ‘onze kleinkinderen’ niet op te zadelen met de gevolgen van de opwarming van de aarde. Want juist die gezamenlijke aanpak is nodig bij het effectief tegengaan van klimaatverandering.

Foto: iStock