Een onzichtbare groep dak- en thuisloze mensen zichtbaar maken
Hoeveel dak- en thuisloze mensen zijn er in Nederland? Op 16 mei 2023 voerden 96 organisaties onder begeleiding van het Kansfonds en Hogeschool Utrecht in Noordoost-Brabant de eerste telling in Nederland van dak- en thuisloze mensen volgens de ETHOS-light definitie uit. Na analyse van de resultaten blijkt dat de groep dak- en thuisloze mensen die naar voren komt uit deze manier van tellen veel meer divers in aard en groter in omvang is dan de traditionele cijfers laten zien.
Het stereotype beeld van een alleenstaande man van middelbare leeftijd met psychische en/of verslavingsproblematiek op een bankje in het park, is achterhaald. Bijna een derde van de getelde volwassenen is vrouw. Kinderen en jongeren vormen bij elkaar ruim 40 procent van het totaal. En de meerderheid leeft niet op straat of in de opvang voor dakloze mensen maar bij vrienden, familie, in een auto, garage of stacaravan. Deze onzichtbare groep dak- en thuisloze mensen zichtbaar maken is het resultaat van deze eerste Nederlandse ETHOS telling dak- en thuisloosheid.
Traditionele cijfers vs. de werkelijkheid
Eerdere cijfers van het CBS geven een vertekend beeld van het aantal dak- en thuisloze mensen in Nederland. Volgens cijfers van het CBS is het aantal daklozen in 2022 gedaald naar 26.600 van 32.000 het jaar ervoor. Ook constateerde het CBS dat de samenstelling van de dakloze populatie weinig verandert, ruim 8 op de 10 is man, 40 procent woont in één van de vier grote steden en bijna 40 procent van de daklozen is geboren in een ander land. De cijfers roepen vragen op. Daklozenorganisaties herkennen de afname en het geschetste beeld niet. Zij constateren juist een toename en vragen zich af of niet grote groepen buiten beeld blijven. Jongeren onder de 18 jaar en ongedocumenteerden worden bijvoorbeeld niet meegenomen in de telling van het CBS.
Al eind 2022 sloeg het Leger des Heils alarm. Zij constateerden op basis van eigen onderzoek in de maatschappelijke opvang en het veldwerk juist een forse stijging van bijna 25 procent. Met als uitschieter zelfs een stijging van 50 procent onder jongeren tussen de 18 en 22 jaar. Dit zijn jongeren die vastzitten in de maatschappelijke opvang waarvoor (nog) geen woning of begeleide woonplek beschikbaar is. Het probleem is waarschijnlijk nog groter omdat veel jongeren simpelweg niet in beeld zijn bij de opvangorganisaties. De resultaten van de ETHOS telling brengen hier nu verandering in.
Wat betekent de ETHOS(-Light) definitie?
ETHOS staat voor ‘European Typology of Homelessness and Housing Exclusion’ en hanteert een definitie waarbij dakloosheid wordt gezien als een gebrek aan volwaardige huisvesting. Daar vallen dus ook mensen onder die in de minder zichtbare situaties van dak- en thuisloosheid verblijven, zoals jongeren en moeders met kinderen die vaker bij familie of vrienden verblijven. Of economisch daklozen die verblijven in een vakantiewoning, kraakpand of auto. De definitie omvat in totaal 13 categorieën die worden meegenomen in het tellen van het aantal dak- en thuisloze mensen. Er is ook een afgeslankte versie, de ETHOS-Light, die in Nederland is gebruikt. De verschillende categorieën zijn:
- Mensen die leven in de openbare ruimte
- Mensen in de noodopvang
- Mensen in een tijdelijke opvang voor dakloze mensen
- Mensen die uitstromen uit een instelling
- Mensen in niet-conventionele woonplekken (zoals auto, kraakpand, vakantiewoning)
- Mensen die tijdelijk verblijven bij familie, vrienden of kennissen
- Mensen met een dreigende huisuitzetting (binnen 30 dagen na de tel dag)
Iedereen die zich bevindt in een leefsituatie die valt onder de ETHOS-Light categorieën wordt beschouwd als dak- of thuisloos.
Diversiteit van organisaties belangrijk
Op 16 mei 2023 hebben 96 organisaties in de regio Noordoost-Brabant, met Oss en ’s-Hertogenbosch als centrumgemeenten, dak- en thuisloze mensen geteld. Aan deze zogenoemde point-in-time-meting deden niet alleen organisaties mee die zich specifiek richten op dak- en thuisloze mensen, maar ook andere organisaties die deze mensen in beeld hebben. Denk hierbij aan buurtteams, (school)maatschappelijk werk, jeugdhulpverlening, de Nederlandse Spoorwegen, woningcorporaties, penitentiaire inrichtingen en ziekenhuizen. Onderzoeker Dorieke Wewerinke van het lectoraat Wonen en Welzijn van Hogeschool Utrecht: ‘Uit de resultaten blijkt dat het betrekken van organisaties die zich niet specifiek richten op dak- en thuisloosheid van cruciaal belang is om zicht te krijgen op alle dak- en thuisloze personen. De grote meerderheid van de in totaal 1498 getelde personen kwam namelijk via deze organisaties in beeld.’
Stereotype beeld klopt niet
Uit de resultaten blijkt dat er een grote diversiteit is binnen de groep dak- en thuisloze personen. De resultaten doorbreken het stereotype beeld van dakloosheid. Uit de telling komen meer vrouwen, kinderen en jongeren naar voren. Zo is 29 procent van de getelde personen vrouw; dit is fors hoger dan de 18 procent volgens cijfers van het CBS. Aanvullend komt dakloosheid overal voor, niet alleen in de grote steden. Daarnaast blijkt dat er veel verschillende leefsituaties van dak- en thuisloosheid zijn. Hiermee doorbreken de resultaten het dominante beeld dat dak- en thuisloze mensen alleen op straat of in een opvangvoorziening verblijven. De grootste groep mensen verblijft op minder zichtbare verblijfplaatsen zoals bij vrienden, familie, in een auto, garage of stacaravan.
Dak- en thuisloosheid treft veel kinderen en jongvolwassenen
Ook laat de telling zien dat dak- en thuisloosheid veel kinderen raakt. Niet alleen kinderen die zelf dak- of thuisloos zijn met hun ouder(s), maar ook kinderen die een ouder hebben die dak- of thuisloos is. 23 procent van de dak- en thuisloze mensen is jonger dan 18 jaar en 21 procent is tussen de 18 en 27 jaar. Dit maakt dat meer dan 40 procent van de getelde dak- en thuisloze mensen in Noordoost-Brabant jonger dan 28 jaar is.
Movisie verzamelt wetenschappelijke kennis, ervaringskennis en kennis uit de praktijk over wat werkt bij de aanpak van dak- en thuisloosheid onder jongeren. In het dossier Wat werkt bij de aanpak van dak- en thuisloosheid onder jongeren lees je meer over de omvang, oorzaak, context én wat werkt. Gery Lammersen, projectleider Aanpak dak- en thuisloosheid bij Movisie: ‘De eerste telling in Noordoost-Brabant is een mooie stap in de goede richting. Het is belangrijk dat er op landelijk niveau wordt overgestapt op de ETHOS definitie als het gaat over dak- en thuisloosheid. Zodat naast inzicht in de aantallen, ook de diversiteit van deze groep goed in beeld komt. Om wie gaat het? De resultaten van het onderzoek maken daarnaast opnieuw duidelijk dat we stigma rondom dak- en thuisloosheid tegen moeten gaan. Zo moet de beeldvorming in de media rechtdoen aan de diversiteit van dak- en thuisloze mensen. Ook dragen de resultaten bij aan het besef dat je in elke gemeente dak- of thuisloos kunt worden en dat de oorzaak en aanpak een breed probleem is dat vraagt om een brede aanpak.’
Gemeenten aan zet
Wat hebben de gemeenten uit Noordoost-Brabant aan het telonderzoek? ‘Om inwoners die dakloos zijn of dreigen te worden goed te kunnen helpen, is het belangrijk dat gemeenten het probleem scherp in beeld hebben’, zegt Pieter Paul Slikker, wethouder in de gemeente ’s-Hertogenbosch. ‘Uit de praktijk wisten we al dat de groep mensen die in een onzekere woonsituatie zit anders en groter is dan de cijfers ons eerder vertelden. De telling bevestigt dit. De groep is groter en bestaat uit meer vrouwen, kinderen en jongeren dan eerder in beeld was. Als regio en gemeente ‘s-Hertogenbosch zetten we fors in om dakloosheid te voorkomen. En op het moment dat iemand toch dakloos wordt, willen we zorgen voor een dak boven het hoofd. Deze telling geeft ons het noodzakelijke inzicht om dit nog beter te doen en verdient navolging in álle gemeenten in ons land.’ Inmiddels hebben 55 gemeenten zich aangemeld voor de tweede ronde van de ETHOS-telling. Deze vindt plaats in het voorjaar van 2024.
Vanuit deze eerste ETHOS-telling kunnen nog geen harde conclusies over de landelijke cijfers getrokken worden. Maar het geeft al wel meer inzicht hoe divers en groter dan eerst ‘geteld’ deze groep is.
Hoe krijgen we het aantal dak- en thuisloze mensen in Nederland naar 0 in 2030? Het ‘Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis’ moet daar verandering in brengen. Dit werd op 5 december 2022 gepresenteerd door de ministeries van VWS, Volkshuisvesting en Armoedebeleid. Dit plan maakten zij niet alleen: het is het resultaat van een intensieve samenwerking tussen allerlei organisaties zoals gemeenten, zorgaanbieders, woningcorporaties, cliëntorganisaties én mensen met ervaringskennis. Bekijk het plan hier.
Deze tekst is deels overgenomen van en gebaseerd op het persbericht van Kansfonds op 5 oktober 2023 en het webinar op 6 oktober 2023 over de resultaten van het onderzoek. Lees meer of download de publieksrapportage op de website van het Kansfonds: Resultaten ETHOS telling: veel kinderen en jongeren dak- of thuisloos - Kansfonds.
