Mensen met voldoende financiële middelen zijn doorgaans gezonder en leven langer (en andersom) (zie RVS, 2020). Voor hen is het makkelijker om bijvoorbeeld gezond te eten, leuke dingen te doen met hun sociale netwerk en zij ervaren geen stress vanwege financiële problemen. Er zijn meerdere onderzoeken die laten zien dat als mensen te maken hebben met chronische – aanhoudende – stress, bijvoorbeeld door zorgen over geld, gezondheid, huisvesting of werk, in een ‘overlevingsstand’ terecht komen. De hersenen functioneren dan anders en dat heeft negatieve gevolgen voor het doenvermogen van mensen. Gelukkig weten we ook dat wanneer armoedestress afneemt, de hersenen zich weer herstellen.

Emoties

Naast chronische stress door geldzorgen, ervaren mensen die langdurig in armoede leven emoties als schaamte, frustratie, verdriet en angst. Schaamte en frustratie ontstaan bijvoorbeeld omdat mensen zich machteloos voelen. Angst en verdriet omdat ze bang zijn dat hun financiële situatie kan verslechteren. Deze negatieve emoties kunnen worden opgeroepen of versterkt door stigmatisering en traumatisering. Bijvoorbeeld wanneer mensen het gevoel hebben als minderwaardig gezien te worden of als trauma’s worden opgeroepen tijdens contact met professionals. Hierdoor kan de emotionele lading groter zijn. Emoties staan vaak niet op zichzelf en hebben een lange geschiedenis. Deze emoties dragen bij aan de chronische stress die mensen ervaren. 

Het is belangrijk dat jij als professional of vrijwilliger in het contact met mensen rekening houdt met deze emoties. Wat werkt hierbij? De volgende tips kunnen helpen: 

• Zorg voor een vast contactpersoon om te voorkomen dat een emotioneel verhaal herhaaldelijk verteld moet worden. 
• Verstuur post op maandag of dinsdag. De ontvanger kan dan direct contact opnemen en stress en emoties stapelen zich minder op. 
• Bel niet met een afgeschermd nummer. 
• Vermijd taalgebruik dat als dreigend ervaren wordt. Bijvoorbeeld: ‘Als u dit niet doet, kan er dit gebeuren’.  

Lees meer over de resultaten van het onderzoek naar emoties en armoede door Wageningen Universiteit in deze infographic.

Korte termijn denken

Je hebt het vast weleens gehoord of gelezen: ‘armoede verlaagt je IQ of mensen die in armoede leven zijn dom’. Dit soort uitspraken werkt stigmatiserend en bovendien is de wetenschappelijke onderbouwing over het IQ twijfelachtig. Vermijd daarom dergelijke uitspraken. Verspreid in plaats daarvan de kennis dat langdurige armoede tot chronische stress leidt. Armoede en de bijkomende stress zorgen er door de verandering in de hersenfuncties bijvoorbeeld voor dat mensen zich richten op de korte termijn: het hier en nu. Stel daarom als hulpverlener de vraag: ‘Waar kan ik je nú mee helpen?’ of help mensen om de gevolgen van hun keuzes op langere termijn in te zien (De Bruijn & Antodines, 2021; Sprank, 2023).  

Marc Mulder, senior ervaringsdeskundige armoede en schulden bij Movisie, legt uit hoe het zit:  

‘Het is goed om te weten dat deze veranderingen in denken en doen een functie hebben. Het is overlevingsgedrag. Omdat je bijna geen energie meer over hebt, doe je alleen dat wat direct iets oplevert. Je kunt alleen ergens aandacht aan geven als je ervan overtuigd bent dat het geen verloren energie is. Ook genuanceerd denken, je informeren en orde houden kost energie en kan al te veel zijn.’ 

Lees meer over deze overlevingsmodus. Morgen gaan we verder in op het belang van een stress-sensitieve benadering.  

Opdracht van de dag: inzicht in wat stress doet

Je hebt nu goed inzicht in wat stress doet en hebt een paar tips gekregen om hiermee om te gaan. Laat je gedachten eens gaan over de volgende vragen: 

• Heb jijzelf wel eens te maken gehad met langdurige geldzorgen? Of zo niet: heb je wel eens een periode met veel stress meegemaakt? 
• Wat was de impact daarvan op jou? 
• Wat heeft jou toen geholpen?  
• Wat neem je daarvan mee in de omgang met mensen die te kampen hebben met langdurige financiële problemen? 
• Hoe kan er meer aandacht komen voor wat stress en emoties doen met mensen in jouw omgeving? 

Ik heb deze opdracht afgerond

Jouw ervaringen delen? Gebruik dan #challengearmoede. 

Deze challenge is een initiatief van Movisie in samenwerking met Week tegen Armoede (HAN), Associatie Wijkteams, Sociaal Werk Nederland, Armoedecoalitie Utrecht, Verwey-Jonker Instituut, het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en de Beroepsvereniging voor professionals in het sociaal werk (BPSW).