Laten we beginnen bij het begin: kun je in de kern omschrijven wat het Nationaal Programma

Heerlen-Noord (NPHLN) inhoudt? 

‘Heerlen-Noord is een van de twintig stedelijke focusgebieden die onder de noemer Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid vallen. We willen de achterstanden inhalen. Dat doen we vanuit een redelijk onafhankelijk programmabureau, met negen mensen. Samen met een alliantie van onder meer de gemeente, scholen, politie, GGD en woningcorporaties, én met bewoners. In heel Heerlen wonen 86.000 mensen. Maar liefst 69 procent van de huishoudens woont in Heerlen-Noord. De inhaalslag gaat over vijf thema’s: wonen, werken, leren, veiligheid en gezondheid. Dwars door de thema’s heen werken we als programmabureau NPHLN aan bewonersbetrokkenheid. We luisteren naar hoe de inwoners vinden dat we de thema’s moeten aanvliegen. Maar we verwachten ook dat bewoners zelf meewerken.’

Had jij vooraf een beeld van hoe inwoners van Heerlen-Noord naar de gemeente en instituties kijken? Hoe zou jij de relatie omschrijven? 

‘Ik wil niet alle inwoners over één kam scheren, maar wantrouwen is er zeker. Veel mensen hebben geen goede verstandhouding met de overheid. Heel begrijpelijk natuurlijk, gezien de problemen bij de Belastingdienst en zo. Ondanks dat wij als programmabureau geen onderdeel van de gemeente zijn, zien mensen ons wel zo en zagen we wel de nodige terughoudendheid bij de inwoners. Ik hoor het vaak letterlijk, mensen zeggen dat ze de gemeente niet vertrouwen. Dat probeer ik altijd wat te relativeren, zonder ze tegen te spreken: 'Het klopt dat niet iedereen bij de gemeente zich dienstbaar opstelt, sommigen bedenken vooral regels en remmen bewoners daarmee af.' Als ik wat langer in gesprek ga, dan merken ze wel dat ik niks kwaads met ze voor heb en ze probeer te helpen. Dan zie je toch dat er een hele hoop zijn die daar wel voor open staan.’

Een nabije en zichtbare overheid, wat is dat volgens jou?

Ik hoor het vaak letterlijk, mensen zeggen dat ze de gemeente niet vertrouwen.

‘Dat is een overheid die letterlijk naar de mensen toegaat, en die eerst laat zien we ze zelf is. Daarmee bedoel ik een overheid die het vertrouwen terugverdient. Doen wat je belooft is daar een hele belangrijke in. Wij hebben tijdens de vele bezoeken aan de wijk steeds twee vragen voorgelegd aan de inwoners. De eerste vraag was waar de inwoner trots op is in de eigen buurt. De tweede vraag was wat er beter moet. Dáár kun je als overheid laten zien dat je betrouwbaar bent. Want wij kregen bijvoorbeeld constant terug dat het onderhoudsniveau van de buitenruimtes onder de maat was: 'Het onkruid staat wel anderhalve meter hoog.' Dan moet je je als overheid afvragen wat je daar direct mee kunt doen. Wij hadden kunnen zeggen dat het niet bij onze kerntaken hoort, wat feitelijk klopt. Maar we hebben het wel serieus genomen en zijn met de betrokken wethouder aan tafel gaan zitten. Schroef de budgetten wat op en zorg er nou voor dat dit soort meldingen snel afgehandeld wordt, was ons pleidooi. De straat die telkens als voorbeeld werd genoemd door de inwoners, die ziet er nu inderdaad een stuk beter uit. Zo’n dienstbare houding, daar begint het mee.’

Download de longread: De nabije overheid (pdf)

Hoe bereiken jullie de inwoners uit Heerlen-Noord?  

‘Met name door evenementen te organiseren die entertainment en informatie bieden. Wat ik net vertelde over de twee vragen die we voorlegden, dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens de tien buurt-BBQ’s die we deze zomer organiseerden. We hadden verwacht zo’n 30 mensen per keer te trekken. Maar soms kwamen er wel 120 op af. Ik moest dus af en toe naar de supermarkt rennen voor extra vlees, maar verder kon ik met heel veel mensen in gesprek gaan.

We hebben afgelopen zomer ook een expeditie door het natuurgebied aan de rand van Heerlen georganiseerd. Het is er prachtig, en we wilden het beter ontsluiten omdat het zulke fijne mogelijkheden biedt om aan je gezondheid te werken.

Verder organiseren we dit jaar voor de tweede keer een groots kerstevenement op kasteel Hoensbroek. Met een lichtshow met projecties op het kasteel en vechtende ridders. Vorig jaar kwamen daar vijfduizend mensen op af. Echt spektakel dus. Maar we brengen ook inhoud, bijvoorbeeld door een optreden van het leerorkest, waar veel kinderen uit Heerlen-Noord bij betrokken zijn. We laten met dit soort evenementen een hele positieve sfeer én indruk achter bij de mensen. En laten we eerlijk zijn, als we een inhoudelijke vergadering zouden organiseren, dan komen daar alleen de twintig bekende gezichten op af.’

Welke inwoners bereiken jullie, en hoe lukt het om ze te betrekken bij het Nationaal Programma? 

‘De eerste contacten legden we vooral met de usual suspects: ondernemers die een wat commerciële insteek hebben en intrinsiek gemotiveerde mensen, die willen helpen bij het oplossen van problemen. Maar we willen natuurlijk ook graag contact hebben met de mensen waar het programma voor is bedoeld, zoals mensen met zware financiële problemen. Dat begint te lukken. We zijn nu bijvoorbeeld in gesprek met een mevrouw die een initiatief heeft gestart voor een zelfhulpgroep, waarin honderd gezinnen gratis maaltijden kunnen krijgen. Hoe kunnen we in verbinding komen met die mensen? Dat doen we door ze eerst iets te geven: tijdens het kerstevenement krijgen alle honderd gezinnen een driegangendiner én ze krijgen de première van de lichtshow te zien. Datzelfde geldt voor de initiatiefnemer: we investeren eerst in de relatie met die mevrouw. Zij organiseert het allemaal vanuit haar eigen garagebox met een paar vriezers. Maar dat is niet vol te houden. Daarom ben ik nu met de alliantiepartners aan het kijken of er een betere ruimte te regelen is. Als dat eenmaal gelukt is, kunnen we de relatie intensiveren en wellicht direct contact krijgen met deze gezinnen.’

In hoeverre lukt het om de relatie met inwoners te verbeteren via acties uit dit programma? En hoe doen jullie dat? 

Hier zie je dat het werkt: eerst iets geven en laten zien dat je dienstbaar en betrouwbaar bent.

‘Door gewoon een praatje met mensen te maken. Bij een van de eerste edities van de BBQ’s stond er aan de overkant van de weg een groepje mensen een beetje afzijdig, de kat uit de boom te kijken. Een aantal had ik al eens eerder ontmoet en daarin het nodige wantrouwen richting de overheid ervaren. Maar ik pakte gewoon een paar blikjes cola en een paar hamburgers en ik ging met ze buurten. Over van alles en nog wat, dat is helemaal niet zo ingewikkeld. Na een half uurtje of zo kun je al wat dieper doorvragen. Dan snappen ze heus wel dat je oprecht het beste met ze voor hebt. Dan kun je ook wat lastigere thema’s aansnijden.
Hier zie je dat het werkt: eerst iets geven en laten zien dat je dienstbaar en betrouwbaar bent. Want hetzelfde groepje kwam vervolgens bij de rest van de BBQ’s helpen en dat scheelde een hele hoop werk voor ons. Dat was echt mooi en het laat zien dat ze ons nu wel vertrouwen, we hebben ons kennelijk bewezen. Binnenkort willen ze in hun eigen wijk een schouw houden, en daarvoor hebben ze ons uitgenodigd. Dat vind ik fantastisch, dat er constant van dit soort lijntjes zijn, die blijven lopen.’

Jij hebt hiervoor vrijwillig een stichting gerund én hebt een achtergrond als ondernemer. Welk advies zou jij andere gemeenten willen geven die willen investeren in een betere relatie met inwoners? 

‘Zorg ervoor dat je mensen inzet die intrinsiek gemotiveerd zijn. Het aannamebeleid is dus belangrijk: kijk daarbij niet alleen naar de harde skills. Zoek mensen die makkelijk contact maken en een gesprek aan kunnen gaan zonder oordeel. En zonder dat ze een paternalistische hulpverlenershouding aannemen. Er zijn nog steeds ambtenaren die denken dat ze er zijn om regels te maken en af te dwingen maar ambtenaren kunnen ook gewoon goed in gesprek komen. Het lukt ze ook in buurten waarvan ik weet dat de gemeente daar niet populair is. Daar ontstaat aan beide kanten een genuanceerde blik: de gemeente ziet dat inwoners het beste met elkaar en hun omgeving voor hebben, en de inwoners zien dat er ook ambtenaren zijn die het beste met hen voor hebben.’

Dit artikel is geschreven door Tea Keijl 

Foto Vincent Offermans door Carole Meijers