Dit jaar richt initiatiefnemer platform Wijzer in geldzaken zich op hoe kinderen en jongeren een ware ‘baas’ kunnen worden over hun eigen financiën. Daarnaast is van belang wat professionals kunnen doen om jongeren met geldzorgen te ondersteunen. Het werkboek Armoede beter begrijpen zette hiervoor een aantal handige tips uit recente onderzoeken op een rij.  

Tijdens deze landelijke projectweek voor basis-, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs leren jongeren hoe ze ‘baas’ kunnen worden over hun eigen financiën. Doel is jongeren weerbaarder maken voor de gevaren van de vele online verleidingen zoals kopen op afbetaling, online gokken, handelen in crypto, geldezels en de beïnvloeding van influencers op hun financiële situatie. Maar ook voorbereiden op wat er allemaal bij komt kijken als je 18 wordt. Dan wordt verwacht dat jongeren financieel zelfredzaam zijn. En dat is nogal wat. Het is niet vanzelfsprekend dat alle jongeren van huis uit verantwoord financieel gedrag aangeleerd krijgen en voorbereid worden op financiële redzaamheid. Niet iedereen weet zelf de weg te vinden, of weet waar die terecht kan voor financiële hulp.

Jongeren met geldproblemen onvoldoende op de radar bij de hulpverlening

Uit verschillende rapporten van de afgelopen jaren blijkt de financiële situatie van jongvolwassenen zorgwekkend is. Ongeveer 36.000 jongeren van 18 tot en met 24 jaar kampten in augustus 2022 met een betalingsprobleem. Een stijging van ruim 16% ten opzichte van een jaar eerder. Volgens de schuldenmonitor van de BKR uit 2020 is in vergelijking met voorgaande vijf jaar het aantal jongeren met schulden bijna verdubbeld. Uit het Rapport Rondkomen en betalingsproblemen uit 2022 van het Nibud blijkt dat bijna de helft (49 procent) van de zelfstandig wonende jongeren moeite heeft met rondkomen. Ruim een kwart komt zelfs moeilijk tot zeer moeilijk rond.

Te veel jongeren blijken te laat of helemaal geen hulp te zoeken wanneer zij in de financiële problemen komen. Het is belangrijk dat jongeren met geldzorgen snel hulp aangeboden krijgen, zodat beginnende achterstanden niet verergeren. Maar jongeren met schulden zijn moeilijk te bereiken en beïnvloeden. In het werkboek ‘Armoede beter begrijpen’ staan inzichten uit recente onderzoeken over het bereiken en ondersteunen van jongeren met geldzorgen of schulden. Hieronder lichten we twee van deze onderzoeken uit. 

Geldproblemen van jongeren bespreekbaar maken

Hogeschool Inholland deed onderzoek naar geldzorgen en vraagverlegenheid onder jongeren. Twee opvallende conclusies:

• De belangrijkste oorzaak voor de vraagverlegenheid ligt bij het feit dat het ontstaan van geldproblemen en schulden voornamelijk als een individueel probleem wordt gezien. Terwijl deze problemen vaak maatschappelijk, collectief of systemisch van aard zijn. Het ontbreken van betaalbare huisvesting, onvoldoende inkomen of onbetaalbare energiekosten zijn vaak het gevolg van politieke keuzes en niet de schuld van individuen zelf.
• Jongeren leggen de verantwoordelijkheid voor het ontstaan van schulden grotendeels bij zichzelf. Zij willen het eerst zelf oplossen en wachten met hulp vragen tot zij diep in de problemen zitten. Zij schamen zich om met leeftijdsgenoten te praten over hun financiële situatie. Jongeren hebben als gevolg hiervan het gevoel er alleen voor te staan en vinden weinig herkenning bij anderen. 

Jongeren gaven drie zaken aan die zij belangrijk vinden bij het bespreekbaar maken van hun geldproblemen:

1. Oordeel niet over hen.  
2. De mensen met wie ze het bespreken moeten praktische hulp kunnen bieden.
3. Behandel hun informatie in vertrouwen en anoniem. Jongeren willen weten wat er met hun persoonlijke informatie gebeurt. Deze moet niet via via bij kennissen of familieleden terecht kunnen komen.  

Het sociaal werk is volgens het onderzoek bij uitstek geschikt om het taboe rond schulden bij jongeren te doorbreken. Het helpt als jongeren hun geldproblemen meer als een maatschappelijk en collectief probleem, dan een individueel probleem, gaan zien. Verder is belangrijk:  

• Actief hulp aanbieden en niet afwachten tot jongeren zelf om hulp komen vragen.
• Bijdragen aan een omgeving waarin het normaal is om over schulden en geldproblemen te praten. Dit kan concreet door:
  - Aansluiten op de leefwereld van jongeren door bijvoorbeeld samen te werken met het onderwijs, en via spellen, escaperooms en educatief theater bewustzijn creëren over wat het betekent om schulden te hebben.
  - Het collectief maken van individuele verhalen van jongeren. Door het opzetten van campagnes, en het samenwerken met rolmodellen, ervaringsdeskundigen en ambassadeurs.
  - Jongeren actief betrekken bij het maken van gemeentelijk beleid.

Wat werkt bij het bereiken en begeleiden van jongeren

Het Verwey-Jonker instituut heeft onderzoek gedaan naar wat werkt bij het bereiken en begeleiden van jongeren met (mogelijke) betalingsachterstanden. Zij hebben daarbij gekeken naar zes verschillende interventies die zich richten op het voorkomen van (mogelijke) betaalachterstanden bij jongeren. Gevraagd is wat jongeren zelf belangrijk vinden:  

• Niet alleen aandacht voor financiële problemen.  
• Ontzorgen door het overnemen van contacten met schuldeisers en of het overnemen van schulden.
• Vinger aan de pols houden, bijvoorbeeld via nazorg.
• Jongeren hebben inspraak en regie in het hulptraject zelf.  
• Speels, interactief met video, quiz, etc. Leuke activiteiten die niet belerend zijn.
• Goede afstemming/samenwerking met ketenpartners en binnen organisatie zelf.
• Vaste begeleider waar een klik mee is.
• Jongeren helpen jongeren, bijvoorbeeld door inzet van rolmodellen die veel raakvlakken hebben met de doelgroep of buddy’s.
• Persoonlijk en laagdrempelig contact. Informeel, bijvoorbeeld via whatsapp. In het weekend en/of 24/7 bereikbaar zijn.
• Transparantie en realistisch zijn.

Praat niet over ons zonder ons

Veel van bovenstaande werkzame elementen komen ook terug in de aanpak van andere problemen waarmee jongeren in een kwetsbare positie te maken kunnen krijgen. Of het nu gaat om de aanpak van schulden, dak- en thuisloosheid onder jongeren of het ondersteunen bij het vinden van werk, steeds zien we een aantal van dezelfde elementen terugkomen. De publicatie Praat niet over ons zonder ons vat in tien leidende principes samen wat jongeren zelf belangrijk vinden in de ondersteuning op weg naar volwassenheid.