Toegang gaat over de manier waarop mensen bij de gemeente aan kunnen kloppen met vragen over ondersteuning in het dagelijks functioneren. Ervaringsdeskundig adviseur Joy Moonen maakte een mindmap die verbeeldt wat de toegang naar hulp en steun voor haar persoonlijk betekent. Maar de elementen die ze benoemt, zullen herkenbaar zijn voor veel inwoners.  

Afbeelding: mindmap Joy, ook te downloaden als pdf met deze link.

In het paarse en blauwe gedeelte is de ideale situatie te zien voor Joy: ‘Als je als professional in de toegang werkt vanuit menselijke waarde en gelijkwaardigheid en als je nastreeft dat iemand volwaardig kan functioneren in de maatschappij, dan leidt dat voor mij tot levensgeluk, zelfredzaamheid en positieve gezondheid.’  

In het oranje en rood  is het tegengestelde te zien: bewust of onbewust spelen macht en financiële waarde een belangrijke rol in het handelen van professionals en de manier waarop de toegang is georganiseerd. ‘De consequentie daarvan is dat ik en veel inwoners met mij zich hebben te voegen naar het systeem en hun leven daarop moeten aanpassen. Dat kan voor mij leiden tot het tegenovergestelde: een ongelukkig en afhankelijk leven en negatieve gezondheid. Gelukkig heb ik aardig wat mensenkennis opgebouwd en weet ik met positieve communicatie meestal – met de consulent – het gewenste resultaat te behalen.’  

Beslissingen beïnvloeden 

Joy heeft een anders werkend lichaam en verplaatst zich in een elektrische rolstoel. Ze leeft volledig zelfstandig met haar gezin en werkt als vrijgevestigd ervaringsdeskundige onder meer voor Movisie. Samen met Jeroen de Haan-Rißmann bespreekt ze haar ervaringen in de toegang die tot de mindmap leidden. De Haan-Rißmann heeft ervaring als cliënt in de ggz en werkt als senior ervaringsdeskundige bij Movisie. Beide ervaringsdeskundigen maakten veelvuldig voorvallen mee die laten zien hoe een benadering vanuit het blauwe deel of juist vanuit de oranje elementen beslissingen op hulpvragen beïnvloeden. 

Buiten de samenleving 

Joy maakte van kinds af aan bij professionals een houding mee die niet uitging van volwaardig functioneren in de samenleving: ‘Ik ben nu bijna 48 en zolang als ik me kan herinneren, was de houding altijd dat ik dingen niet zelf hoefde te kunnen. Er is in de samenleving ooit een overtuiging ontstaan dat je wanneer je ‘anders’ bent geen volwaardig leven hoeft op te bouwen. Dit houden we – wellicht uit liefde – tot op de dag van vandaag in stand.’ Dit betekende voor Joy bijvoorbeeld dat er in de puberteit tegen haar werd gezegd dat zij geen seksuele behoeftes zou hebben. ‘Maar bij mij gierden de hormonen net zo goed door het lijf.’ 

Badlift 

Met een recent voorbeeld laat Moonen zien hoe een benadering vanuit de oranje zijde van de mindmap ertoe kan leiden dat van de inwoner wordt verwacht dat hij zich voegt en zijn eigen functioneren aanpast. ‘Onafhankelijk zijn is voor mij een groot goed. Toen ik een tijdje terug vroeg om een badlift, waarmee ik zelfstandig in en uit bad kan komen, was de reactie: ’Daar kan je man je toch wel bij helpen?’ Ik ben bekend met de werkwijze van consulenten en weet dat zij ook op de kosten moeten letten. Het is voor mij de vanzelfsprekende toon van zo’n vraag die het verschil maakt. En er komt nog bij dat ik door dingen zelf te doen in beweging blijf, wat beter is voor mijn gezondheid en eigenwaarde.’  

Boekje te buiten 

De Haan-Rißmann had in zijn jonge jaren naast negatieve ook positieve ervaringen, zoals die met een ambtenaar die het hem gunde dat hij mee zou kunnen met de buitenlandse reis van zijn middelbare school. ‘Die heeft toen een tijdelijk reisdocument gemaakt, ondanks dat de vereiste handtekeningen van mijn moeder en stiefvader ontbraken. Ik zie veel meer van dit soort voorbeelden: mensen die doen wat de inwoner nodig heeft, zelfs als ze daarvoor hun boekje te buiten moeten gaan.’ 

Door de hoepel 

De Haan-Rißmann vult aan dat de context, of het wettelijke kader waarbinnen de hulpvraag gesteld wordt, mede bepalend is voor de benadering in de toegang. ‘In de ggz herken ik het beeld dat Joy schetst over hoe zij vaak benaderd wordt. Dat je niet wordt bevraagd op wat jij zelf wilt en nodig hebt. Zeker in het geval van ernstige psychiatrische aandoeningen wordt er niet met je gesproken over jouw perspectief op de toekomst en waar jij naartoe wilt.’ In de schuldhulpverlening en bij werk & inkomen ziet hij een heel andere benadering: ‘Daar heerst een activeringsregime met dwingende trajecten en te behalen doelen. Je moet door de hoepel springen die je wordt voorgehouden. Die beide benaderingen lijken op het eerste gezicht misschien tegengesteld, maar ze hebben een belangrijke overeenkomst: ze gaan allebei niet uit van de wensen en mogelijkheden van de inwoner.’ 

Faciliterende houding 

De beide ervaringsdeskundigen bepleiten een meer faciliterende houding in de toegang, vanuit de blauwe elementen. Joy: ‘Dat ze zeggen: wij gaan ervoor zorgen dat jij kunt komen waar je naartoe wilt in je leven. Zo staat het inmiddels wel in steeds meer gemeentelijke beleidsnota’s over inclusie en toegankelijkheid. En in veel gemeenten is die wil er ook echt. Maar ze zijn nog aan het zoeken hoe ze van een wij/zij-houding naar een wij/samen kunnen komen.’ 

Juiste balans 

Dat het kennelijk zo moeilijk is om de inwoner met hulpvragen echt als een ‘gewoon’ gelijkwaardig mens te zien, heeft volgens beide ervaringsdeskundigen te maken met het gewicht van de oranje elementen financiële waarde en macht. Joy: ‘Als je beperkingen hebt waarbij je hulp(middelen) nodig hebt, die je enkel via de gemeentelijke toegang kunt regelen, dan ontstaat er automatisch een – veelal onbewuste – machtsverhouding tussen vrager en gever.’  

Mascotte 

De kunst is volgens Joy om je beiden bewust te zijn van deze verhouding, maar zonder dat het de boventoon gaat voeren. ‘Laat deze macht veranderen in kracht door met elkaar vanuit gelijkwaardigheid te kijken naar een passende oplossing.’ 
De Haan-Rißmann ervaart eveneens dat het vaak ingewikkeld is om de juiste balans te vinden. Hij herkent het ook in zijn rol als ervaringsdeskundige: ‘Ik heb te vaak meegemaakt dat ik als een soort mascotte ingezet werd. Dan mocht ik op een bijeenkomst mijn verhaal vertellen en was men diep onder de indruk. Maar vervolgens werd er niets mee gedaan.’  

Op de zeef  

Gelukkig gaat het wat dat betreft wel steeds beter, voegt hij eraan toe: ‘Soms blijft er echt iets op de zeef liggen. Ik was bij een gemeente en daar ging het over de vraag of de toegang bij elke vraag van een inwoner alle levensdomeinen door moet nemen. Uit goede bedoelingen gebeurde dat daar standaard. Mijn visie is dat dit echt niet nodig is als een inwoner al veel ervaring heeft met ondersteuning regelen, en heel precies weet wat er op dat moment nodig is. Daar gaat die gemeente nu in mee. Het bewijst dat ze oprecht open stonden voor wat ik te delen had.’ 

Goed uitleggen 

De financiële waarde komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in het streven voorzieningen 'adequaat' te willen leveren. Dat komt er doorgaans op neer dat de keuze valt op de goedkoopste adequate oplossing. Joy komt hierbij terug op het voorbeeld van de badlift: ‘Het zou op de korte termijn goedkoper zijn als mijn man me in en uit bad zou helpen. Maar dat zou ten koste gaan van mijn zelfredzaamheid en de andere paarse elementen. Gelukkig kon ik dat goed uitleggen en liet de consulent dit zwaarder wegen. Dus de badlift is er uiteindelijk wel gekomen. Mijn consulent en ik weten allebei dat het op de lange termijn ook qua kosten beter uitpakt.’ 

Beloftevolle beweging 

De Haan-Rißmann ziet in lijn met deze ontvankelijkheid in verschillende gemeenten echt een beloftevolle beweging op gang komen. Een beweging waarin begrippen als responsiviteit en menselijke maat van het papier afkomen en inhoud krijgen in de dagelijkse praktijk. Het kan zijn dat de urgentie sterker gevoeld wordt als gevolg van bijvoorbeeld de toeslagenaffaire. Dat professionals in de toegang zich meer gesteund voelen door de tijdsgeest en hun leidinggevenden en bestuurders. Hoe het ook zij: beide ervaringsdeskundigen verwelkomen én versterken deze beweging. Ze zijn allebei betrokken bij initiatieven om ervaringsdeskundigheid een rol te geven in de toegang. Onder meer in Oosterhout en Apeldoorn.  

Noot: 
Op verzoek van Joy Moonen wordt zij in dit artikel steeds bij haar voornaam genoemd.   

Dit artikel is geschreven door Tea Keijl.