Lees de vorige artikelenreeks om meer te leren over het ontwikkelen van een inclusief beleid. 

Stappenplan inclusief beleid

Betrekken van inwoners bij inclusief beleid: hoe pak je dat aan? 

Steeds meer gemeenten zien het belang in van het samenwerken met inwoners bij het opstellen en uitvoeren van beleid. De gemeente voert haar beleid immers vooral om een prettige woon-, werk- en recreëeromgeving te faciliteren. Daarnaast wordt er gewerkt aan de verbetering van beleid en uitvoering. Om erachter te komen wat de wensen, behoeften en uitdagingen van inwoners en maatschappelijk partners zijn, is het goed om hen te betrekken bij zowel de plannen als de uitvoering. Daarbij is het belangrijk dat er wordt gewerkt vanuit de overtuiging dat sociale kwesties beter kunnen worden aangepakt als gemeenten, inwoners en uitvoeringsorganisaties samenwerken.

Wat werkt bij inclusieve inwonerparticipatie?

Er zijn verschillende manieren waarop inwoners en partners kunnen worden betrokken bij het beleidsproces. Denk aan cliëntenraden, buurtadviesorganen en panels. Dit zijn vaak al bestaande formele vormen die gemeenten kunnen benutten. Deze vormen zijn echter niet voor iedereen geschikt vanwege de hoge eisen en deskundigheid die aan inwoners worden gesteld. Hoe kunnen gemeenten de stem van een diverse groep inwoners beter ruimte geven en deze benutten voor verbetering van beleid en dienstverlening? Vijf elementen blijken cruciaal: vroegtijdig, dichtbij, samen, proactief en flexibel.  

Om deze elementen toe te passen is het goed dat er naast formele vormen, ook informele vormen bestaan om inwoners (en cliënten) te betrekken bij het beleid. Vooral als je een meer diverse groep inwoners wilt betrekken en inclusiever wilt zijn, kun je de bestaande formele manieren en vormen aanvullen met informelere vormen van inwonerparticipatie; denk aan buurtbijeenkomsten organiseren, aansluiten bij andere netwerken (jongerenforums, zelforganisaties van migranten ed.), maar denk ook aan digitale panels en burgerraden. Een combinatie van formele en informele vormen werkt daarbij goed. 

In het rapport ‘Beter beleid met ervaringskennis van inwoners’ is de werkwijze van vijf gemeenten in combinatie met deze vijf elementen beschreven.

Ben je als gemeente goed op weg naar inclusieve cliënt- en inwonerparticipatie? Voor gemeenten die samen met inwoners en maatschappelijke organisaties streven naar inclusieve inwonerparticipatie, ontwikkelde Movisie een praatplaat en een werkblad. 

• De praatplaat stimuleert het gesprek tussen ambtenaren, inwoners en maatschappelijke organisaties. Zij kunnen aan de slag met vragen over de vijf elementen voor inclusieve inwonerparticipatie.  

• Het werkblad is een hulpmiddel om de stand van zaken en benodigde acties per element inzichtelijk te maken. 

Ervaringskennis in beleid

Ervaringskennis wordt steeds meer gezien als volwaardige kennisbron, naast wetenschappelijke en professionele kennis. Het inzetten van ervaringskennis op beleidsniveau helpt om sociale problemen concreet te definiëren, passender beleid te ontwikkelen en de kwaliteit van beleid en dienstverlening te verbeteren. 

De vier-stappenmethodiek Ervaringskennis in beleid helpt gemeenten om de ervaringskennis van inwoners systematisch te benutten in verschillende beleidsfasen. Met de verzamelde kennis en inzichten kunnen zij beleid aanpassen en beter laten aansluiten. Door dit op systematische wijze te doen en continuïteit in te bouwen in wanneer en hoe je inwoners betrekt bouw je aan een duurzame inbedding van inwonerparticipatie. 

De vier stappen bestaan uit:
1. ervaringen verzamelen, 
2. ervaringen vertalen, 
3. beleid of uitvoering ontwikkelen of aanpassen, 
4. evalueren en terugkoppelen. 

Het bovenstaande lemniscaat laat zien hoe je verder aan de slag kunt gaan, nadat je ervaringen hebt verzameld. Dit doe je door ervaringen te vertalen (fase 2), op basis daarvan beleid en uitvoering aan te passen of nieuw beleid te ontwikkelen (fase 3) en dat vervolgens te evalueren en terug te koppelen (fase 4). Na fase vier stopt de cyclus niet. Je start weer bij fase 1 waarbij verbeteringen worden geëvalueerd en nieuwe ervaringen worden verzameld.

Tools en kennisproducten om inwonerparticipatie (inclusiever) vorm te geven: 

De onderstaande tools en methodieken kunnen gemeenten inzetten om inwonerparticipatie vorm te geven. Denk aan tools om inspiratie op te doen en die helpen bij het ontwikkelen van een visie. Daarnaast zijn er ook tools en methodieken om ervaringen van inwoners, cliënten of specifieke doelgroepen op te halen en daarmee beleid en uitvoering aan te passen. 

• Klantreizen

Een klantreis sociaal domein is een kwalitatieve onderzoeksmethodiek en maakt visueel inzichtelijk hoe een reis van een cliënt van a tot z verloopt, bijvoorbeeld bij de aanvraag van hulp. Welke ervaringen heeft de cliënt tijdens de aanvraag? Hoe en op welk moment komt een cliënt in contact met een loket of wijkteam? Hoe wordt dit contact ervaren? Hierdoor weet je als gemeente (of organisatie) welke behoeften groepen cliënten hebben en hoe zij naar hulp zoeken.

• Persona’s 

In de persona-methodiek wordt samen met de doelgroep een denkbeeldig persoon opgebouwd uit eigenschappen en ervaringen van een bepaalde groep. Door persona’s te gebruiken wordt het perspectief van inwoners centraal gezet, de situatie van inwoners wordt inleefbaar. Beleidsambtenaren kunnen persona’s bijvoorbeeld gebruiken om beleid beter op de gebruikers af te stemmen.

• Praat met mij gereedschapskist

De gereedschapskist Praat met mij is ontwikkeld om in gesprek te gaan met mensen met een licht verstandelijke beperking over hoe zij hulp en ondersteuning in hun dagelijks leven ervaren. In de gereedschapskist vind je vier simpele methoden. Zo kunnen mensen met een lichtverstandelijke beperking hun ervaring en ideeën delen met beleidsmakers en professionals 

Online tools:

Online participatie biedt verschillende kansen om de inclusiviteit te vergroten. Het is bijvoorbeeld laagdrempelig voor mensen met een fysieke beperking en mensen met weinig tijd. Het is ook inclusief in de zin dat iedereen evenveel kans maakt bij het indienen van ideeën. Het gaat niet om wie het hardst roept of het grootste netwerk heeft. Aan de andere kant brengt online participatie ook risico’s met zich mee. Veel mensen zijn niet digitaal vaardig. Deze inwoners zijn gebaat bij face-to-face contact. De combinatie met offline burgerbetrokkenheid is daarom zeer belangrijk. 

De Keuzewijzer E-tools biedt gemeenten een handzaam overzicht van dat aanbod met informatie over de functies van een tool. Denk daarbij aan ideeën en voorstellen ophalen, temmen en meeschrijven. 

Rekening houden  

​Om tot een inclusieve werkwijze te komen is het belangrijk om vanuit een brede visie te werken. Evaluatie en reflectie zijn daarbij van belang. Wie worden er gehoord, erkend en begrepen? En wie blijven daarin achter, welke mensen dienen extra aandacht te krijgen? Of moeten er verschillende vormen worden ingezet om een bredere groep inwoners te kunnen betrekken? Bedenk dat het niet alleen gaat om kwantiteit, de focus ligt op wat je uiteindelijk doet met de input van inwoners. Wat is het doel, dient het als reflectie voor beleid of meer het meedenken voor iets wat nog opgesteld moet worden? Hoeveel ruimte is er voor de inwoner om iets in te brengen; denk daarbij ook aan dat kaders meegeven juist helpend kan zijn bij bepaalde verwachtingsmanagement. Voor een duurzame manier van inwonerparticipatie is een langdurige visie en een open houding essentieel.